Kwaliteit van zorg

Cees Hertogh: ‘Met de kennis van nu hadden we de strijd tegen corona anders aangepakt'

Auteurs:

Om de coronacrisis in de verpleeghuizen het hoofd te bieden moesten organisaties als het ministerie, de GGD en branchevereniging ActiZ razendsnel schakelen. Prof. dr. Cees Hertogh, hoogleraar ouderengeneeskunde & ethiek van de zorg bij het Amsterdam UMC, vertelt over de aanpak, de impact en de geleerde lessen. Hij is ook lid van de Task Force Antimicrobial Resistance bij het RIVM en van het landelijk Outbreak Management Team. Hertogh is voorzitter van een van de zes academische werkplaatsen (Universitair Netwerk Ouderenzorg Amsterdam). Met twee onderzoeken naar het beloop en de verspreiding van COVID-19 legde hij samen met collega-hoogleraar Bianca Buurman de basis voor het beleid bij een uitbraak in verpleeghuizen.

11-09-2020

Hoe het begon

‘Wij hebben als Universitair Netwerk Ouderenzorg Amsterdam in november een subsidie van VWS verkregen om samen met Verenso en NIVEL het landelijke programma Leren van data voor hergebruik van in EPD’s van SO’s vastgelegde data op te zetten. Dat moet leiden tot kwaliteitsverbetering en wetenschappelijk onderzoek. We zaten in de opstartfase van dit programma, toen corona het verpleeghuis binnendrong.’

Aanpak

Hertogh: 'Door ‘Leren van data’ konden we heel snel schakelen en hebben we in de eerste helft van maart met Verenso COVID-19 registratie opgezet, in eerste instantie in Ysis, het EPD van GeriMedica. Allerlei softwareleveranciers sloten zich bij ons aan. Verrassend, want we hadden vanuit ‘Leren van data’ gedacht dat het wel een paar jaar zou duren voordat alles in beweging komt. Op basis van dat vroege data-onderzoek konden we vragenlijsten maken waarmee we naast de bekende symptomen zoals verkoudheid, benauwdheid en koorts ook al snel andere symptomen in beeld kregen. Vervolgens zijn we het onderzoek naar vroege symptomen van het nu bekende coronavirus gestart. We snapten gewoon niet hoe het virus in bepaalde verpleeghuizen zo kon ontploffen. Konden bewoners en medewerkers besmettelijk zijn zonder dat ze klachten hadden? Dat werd de hamvraag. Verpleeghuizen stonden in de rij om mee te doen aan het onderzoek. Ook de GGD en het Erasmus UMC wilden meewerken aan onze lastige onderzoeksvragen.'

Kun je besmettelijk zijn zónder dat je klachten hebt, was de hamvraag.

'We besloten het onderzoek uit te voeren in drie regio’s met veel besmettingen, maar hier vonden we te weinig positief geteste bewoners en medewerkers om onze vraagstellingen te beantwoorden. Toen belde Het Parkhuis uit Dordrecht. In dat verpleeghuis hebben we het onderzoek herhaald. Hier konden we een goed bruikbare uitbraakanalyse doen, inclusief sequencing. Dat is een techniek waarmee je de ‘vingerafdruk’ van het virus vaststelt. De besmette populatie bleek aangedaan door een en dezelfde virusstam, verspreid vanuit een bewoner die uit het ziekenhuis in Het Parkhuis terugkeerde en het virus ongemerkt meebracht. Daarna is de infectie het hele huis doorgegaan.’

De geleerde lessen

Hertogh: ‘Er zijn subtiele symptomen die niet worden opgepikt omdat verpleeghuisbewoners er niet over kunnen communiceren en omgekeerd werken medewerkers met klachten door, omdat ze die niet als symptomen van corona herkennen. Om een uitbraak in het verpleeghuis in te dammen, moet je daarom wekelijks alle tot dan toe negatieve bewoners en medewerkers testen, ongeacht wel of geen klachten. Met dit testbeleid heb je 60% meer resultaat dan wanneer je het reguliere testbeleid volgt. Hiernaast bevelen we ook maatregelen aan voor preventie, waarbij we met een stoplichtsysteem onderscheid maken tussen verschillende situaties. Van groot belang daarbij is hoe het virus circuleert in de omgeving van het verpleeghuis. Het komt immers altijd van buiten. Overschrijdt die viruscirculatie een kritische grens, dan gaat een code oranje gelden en moet het verpleeghuis strenge preventieve maatregelen nemen rond bezoek, medewerkers en nieuw opgenomen of uit het ziekenhuis terugkerende bewoners.’

Het coronavirus blijft ons steeds weer verrassen.

‘Het virus blijft ons verrassen. We horen van artsen uit onze academische werkplaats dat verpleeghuisbewoners met het syndroom van Korsakov relatief gespaard zijn gebleven voor het virus, terwijl zij vaak zware rokers zijn en dus extra kwetsbare longen moeten hebben. We doen nu ook een onderzoek naar de mogelijke invloed van nicotinegebruik op het virus en we willen weten of andere dokters dit beeld delen.’

De impact

Hertogh: ‘Van dokters en wetenschappers verwachten mensen dat ze op hun terrein antwoorden op ingewikkelde vraagstukken kunnen geven. Bij deze crisis werkte dat niet meteen zo. Collega’s in verpleeghuizen kwam het water tot de lippen. Dan voel je je als wetenschapper heel machteloos en klein. Het virus raakt - direct of indirect - iedereen. Mij ook. Verschillende collega’s raakten besmet. Ondertussen werk ik al maanden vanaf mijn zolderkamertje. Gelukkig heb ik een boot. Als ik op dat kamertje knetter begin te worden, kan ik op mijn boot verder werken. Maar gelukkig is er weer wat mee bewegingsvrijheid. Ik werk af en toe weer vanuit de universiteit. Maandenlang had ik mijn collega’s niet live gezien. Best emotionerend. Je wil iemand de hand schudden of omhelzen, maar dat mag niet. Ik snap waarom het mis kan gaan als familie na maanden weer op bezoek gaat in het verpleeghuis.’

Van dokters en wetenschappers verwacht je antwoorden op ingewikkelde vraagstukken. Bij corona werkte dat niet zo.

‘Het virus heeft onze academische werkplaats nieuwe samenwerkingspartners gebracht. Met de collega’s uit de ziekenhuizen hebben we sterke banden ontwikkeld. We zoeken elkaar op bij vragen over de ouderenzorg. Samen doen we ook medicatiestudies voor de langdurige zorg. En we hebben jaren gepleit voor een structurele financiering van het werk van de academische werkplaatsen. Die hebben we nu van VWS gekregen. VWS deed aan het begin van de crisis een beroep op ons. We hebben laten zien dat we snel kunnen schakelen en dat we een waardevolle bijdrage aan het beleid konden leveren.’

Terugkijkend

‘Met de kennis van nu hadden we de strijd tegen het virus vanaf het begin anders aangepakt. De beschikbaarheid van de beschermende middelen was dan bijvoorbeeld anders georganiseerd, als we hadden kunnen aantonen waar de klappen vallen. Het was ook allemaal zo lastig. Vorig jaar oktober had nog niemand van dit virus gehoord. Bij het begin van de crisis was een deel van de maatregelen gebaseerd op onze kennis van eerdere virussen. Maar dit virus gedraagt zich anders. Dit is ongekend. Ik heb zoiets nooit eerder meegemaakt.’