Leiderschap in alle lagen van de verpleeghuiszorg

Goed leiderschap wordt genoemd als belangrijk ingrediënt voor goede kwaliteit van zorg. Maar wat is dan succesvol leiderschap in de verpleeghuispraktijk? Die vraag probeerden onderzoekers van kenniscentrum Vilans in het kader van het kennisprogramma ‘Waardigheid en trots, Ruimte voor verpleeghuizen’ te beantwoorden.

Het onderzoek naar leiderschap in alle lagen van het verpleeghuis vond plaats van februari 2017 tot april 2018. Onderzoekers Mirella Minkman, Carina Pittens, Paulien Vermunt en Nick Zonneveld voerden zowel een literatuuronderzoek als een actieonderzoek uit, in locaties van WarmThuis, Liante en Atlant. Het onderzoek toont aan dat de uitoefening van leiderschap sterk afhankelijk is van de wisselwerking tussen de betrokkenen, en de context waarbinnen leiderschap plaatsvindt.

Onderzoek

Onderzoeker Nick Zonneveld legt uit: ‘We hebben eerst een systematische literatuurstudie gedaan om het geheel van de huidige wetenschappelijke kennis ten aanzien van leiderschap in de verpleeghuiszorg in kaart te brengen. Er is al veel onderzoek gedaan naar leiderschap. In de theorie vonden we bijvoorbeeld een groot aantal verschillende leiderschapsstijlen. Relationeel leiderschap, transformationeel leiderschap, situationeel leiderschap, adaptief leiderschap, noem maar op. Grofweg kunnen we hierin twee hoofdstromingen onderscheiden waarbij je aan de ene kant van het spectrum ‘relationeel’ leiderschap hebt en aan de andere kant ‘taakgericht’ leiderschap. Relationeel leiderschap is gericht op het aangaan en onderhouden van relatie met medewerkers, terwijl bij taakgericht leiderschap planning, rolverdeling, doelstellingen en resultaten centraal staan. Met deze inzichten in het achterhoofd zijn we vervolgens gaan kijken naar wat er nu echt in de praktijk gebeurt. We hebben daarom geobserveerd bij verschillende zorgorganisaties en verschillende teams.’

Atlant

Twee van de teams waar deze observaties plaatsvonden, zijn binnen zorgorganisatie Atlant. Mariët de Zwaan was daar gedurende het onderzoek directeur. De Zwaan: ‘Wij wilden meedoen omdat Atlant onderzoek hoog in het vaandel heeft staan. We zijn een van de eerste Topcare-instellingen en geloven in innovatie en ‘evidence based’ onderzoek om de zorg te verbeteren.’ De bedrijfsfilosofie van Atlant is een vorm van dienend leiderschap, vertelt De Zwaan. ‘Dat betekent dat alles in dienst staat van het primair proces. Zorgprofessionals dienen de cliënt, het management staat in dienst van de zorgprofessionals en faciliteert hen maximaal bij het uitoefenen van hun vak en het bestuur faciliteert ten slotte het gehele proces.’   

Observaties 

Volgens Zonneveld waren de observaties bij Atlant interessant omdat duidelijk werd dat op sommige plekken en momenten verschillende soorten leiderschap nodig zijn. ‘We zagen dat mensen en teams op verschillende momenten verschillende behoeften kunnen hebben op gebied van leiderschap. Waar er in het ene team bijvoorbeeld behoefte is aan een focus op het relationele, is er in het andere team een duidelijke taakverdeling nodig om verder te groeien. Het is daarom belangrijk om scherp te blijven kijken naar welk soort leiderschapsgedrag nodig is in welke situatie.’ 

Inzichten

De Zwaan: ‘Het was heel leerzaam om te zien dat je verschillende vormen van leiderschap moet kunnen tonen op verschillende momenten. Het is zo dat iedereen in een zorginstelling leiderschap toont door beslissingen te nemen die ten goede komen aan de cliënt. Daarvoor moeten professionals zich veilig en gesteund voelen door de manager. Zo kunnen medewerkers op basis van eigen deskundigheid beslissingen nemen. Echter, als je het over crisismanagement hebt en het even onduidelijk is hoe er gehandeld moet worden, is het goed als er heldere werkafspraken gemaakt worden tussen professional en leidinggevende.’

Conclusie

De onderzoeksresultaten onderstrepen het belang van professioneel leiderschap in alle beroepen in het verpleeghuis. Zonneveld: ‘Er is geen ‘one size fits all’-antwoord voor succesvol leiderschap. Goed leiderschap is maatwerk, waarbinnen gedrag, situatie en de behoefte van personen op elkaar moeten worden afgestemd. Hierbij moeten we ons ook realiseren dat leiderschap overal in de organisatie is en niet slechts iets is voor een teamleider of bestuurder. Elke medewerker toont leiderschap door beslissingen te nemen. Alleen gezamenlijk kunnen we bijdragen aan goede zorg voor de cliënt.’