'Technologie is het hulpmiddel en niet het doel op zich'

Welke invloed heeft de Wet zorg en dwang (Wzd) op het werken met leefcirkels? En wanneer pas je het stappenplan Wzd toe bij het toepassen van domotica? Zorgaanbieders delen in twee artikelen hun ervaringen met zulke kwesties. Actueel vanwege de recent verschenen tussenrapportage van IGJ over Wzd en technologie. Dit eerste artikel gaat in op technologie bij het vergroten van vrijheid, het belang van een visie en het Wzd-stappenplan.

In dit tweeluik wordt duidelijk dat technologie een middel is, geen doel. Met alleen de gesloten deur vervangen door een leefcirkel ben je er niet. Het gesprek over vrijheid, veiligheid en het gedrag en de cultuur van de organisatie is hierbij essentieel. Het zal je maar gebeuren dat in je avonddienst een bewoner wegloopt. Hoe neem je familie mee, die soms expliciet vraagt om een gesloten deur? Mooie, inspirerende én moeilijke vraagstukken. Noodzakelijke gesprekken, die het fundament leggen voor het denken en handelen rond vrijheid.

De Wet zorg en dwang raakt technologie in de toepassing van toezichthoudende domotica, maar ook om een alternatief te kunnen bieden voor de ‘gesloten deuren’. De IGJ bracht vorige week een tussenrapportage Wzd uit, waarin zij aangeeft dat deze ontwikkeling maar moeizaam op gang komt.

Zorgtechnologie inzetten, waar begin je?

Hoe je ook start, de visie op vrijheid moet worden vastgesteld. Geen ‘papieren tijger’, maar praktische uitgangspunten voor denken en handelen op vrijheid en veiligheid en daarmee zorg en dwang. Geschikt om de uitwerking van het beleid in alle lagen van de organisatie te toetsen en collega’s te inspireren. Afhankelijk van cultuur, expertise op zorg en dwang en ervaringen met uitvoeren van beleid, kiezen zorgaanbieders een eigen traject op maat om de visie vorm te geven: 

Zorgorganisaties over visie:

• ‘Aangenaam wonen met Het Laar’ is onze visie: Het Laar is van oudsher een woonservices-centrum en gaandeweg zijn we zorg gaan leveren, en dat zie je overal in terug. In de bestaande woontoren huurden mensen woonruimte en op een zeker moment was daarbij ook zorg nodig. Ging iemand dwalen, dan kreeg deze persoon een polsbandje om daarmee veiligheid te creëren voor hem. Doordat we heel erg vanuit onze visie werken en daarmee ook alles verder ontwikkelen en opzetten, hebben we nooit gesloten afdelingen gekend. Ons vertrekpunt zien wij als een grote pre.’ - Het Laar
• ‘Visie ontstaat door vooraf het gesprek aan te gaan over een gezamenlijk beeld, wat willen we die cliënt nu bieden en waarin heb je zorgtechnologie dan nodig. Want zorgtechnologie is geen oplossing of doel, maar een hulpmiddel om verantwoorde zorg te verlenen.’ - Careyn
• ‘Ik denk dat technologie heel erg kan gaan helpen bij de Wzd, het gaat hand in hand met elkaar. Ik zie geen belemmeringen als je kijkt naar de combinatie technologie en Wzd. Ik zie met name superveel kansen. Maar wel met de uitdaging dat medewerkers deze technologie op een goede manier gaan toepassen en niet vanuit een oude visie. Niet met de gedachte dat je cliënten wil gaan controleren. Technologie moet de sluitpost zijn en niet het doel op zich.’ - Vitalis WoonZorg Groep

Welke technologie vergroot de vrijheid van een cliënt?

Met het uitgangspunt ‘Nee, tenzij’ wordt samen met de cliënt en zijn naasten gezocht naar zorgvormen en oplossingen, die gericht zijn op de individuele cliënt én waar hij/zij mee instemt. Vaak denken we aan toezicht, het voorkomen van een beperking van de bewegingsvrijheid of insluiting, bijvoorbeeld gesloten verpleegafdelingen. Maar ook bij ‘ruimte om het eigen leven in te richten’ kan technologie een bijdrage leveren.

Voorbeelden van zorgaanbieders

• ‘Met het gebruik van sensortechnologie in de thuiszorg proberen we de grens van vrijheid te verschuiven tot een moment dat thuis wonen geen veilige optie meer is.’ - Silverein
• ‘We streven ernaar dat er zo min mogelijk verhuizingen van cliënten binnen de organisatie hoeven plaats te vinden, wanneer diens zorgvraag verandert. We denken dat de toepassing van leefcirkels hieraan kan bijdragen.’ - AxionContinu
• ‘Binnen de organisatie zijn een aantal slaaprobots getest door cliënten en medewerkers. We hoorden terug dat deze een rustgevend effect hadden op het slaappatroon (door het afgeven van geluiden en bewegingen). Dit hulpmiddel kan bij sommige cliënten bijdragen aan een gevoel van veiligheid en heeft daarmee mogelijk ook een positief effect op een (onrustig) slaappatroon.’ - Silverein
• ‘De toepassing van Leefcirkels XL, waarbij ook gebruik wordt gemaakt van GPS, kan ervoor zorgen dat cliënten ook langer kunnen blijven wonen op de locatie waar zij op dat moment woonachtig zijn. Een verhuizing naar een setting waar door technische toepassingen wel mogelijkheden zijn om je veilig (buitenshuis) te verplaatsen, is voor een cliënt en naasten vaak een gemakkelijkere stap om te maken, dan een woonplek waar de deuren gesloten zijn.’ - De Wever
• ‘Met de leefstijlmonitoring hopen we persoonsgerichte zorg te kunnen bieden op basis van de data die we hiermee genereren. Momenteel hebben we vrij veel sensoren voornamelijk ingezet met als reden valgevaar en het tijdig signaleren hiervan. We willen dit met de vernieuwde techniek anders organiseren: waarbij de bewoner uit bed kan gaan, en wij pas in actie komen na een vooraf ingestelde tijd. En een hoop sensorpaaltjes die nu te pas en te onpas afgaan weghalen.’ - Het Laar

Tip: Doe inspiratie op over verschillende technologische toepassingen in de zorg

Technologieën en AVG

Vanuit de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG) zijn in het kader van privacy een aantal belangrijke voorwaarden waar een zorgorganisatie aan moet voldoen bij het plaatsen van een camera en het bewaren van beelden. Lees hier meer over.

Wanneer het Wzd-stappenplan volgen?

Voor de inzet van toezichthoudende domotica, zoals een camera, is van tevoren toestemming nodig van de cliënt of zijn vertegenwoordiger. Goede informatievoorziening aan de cliënt en zijn naasten is hierbij heel belangrijk. Verzet een cliënt zich tegen deze vorm van (individueel- of groeps)toezicht? Dan is sprake van onvrijwillige zorg en volg je het Wzd-stappenplan. 

Voorbeelden toepassing technologie, wanneer wel/niet onvrijwillig:

1. Toepassing optican met instemming zonder verzet van de cliënt en wettelijk vertegenwoordiger is geen onvrijwillige zorg.
2. Toepassing leefcirkel met veel verzet van cliënt tegen het dragen van een polsband is wel onvrijwillige zorg.
3. Toepassen leefcirkel zonder verzet en met instemming waarbij de buitendeur openblijft is geen onvrijwillige zorg.
4. Toepassen leefcrikel zonder verzet en met instemming, maar de buitendeur blijft dicht is geen onvrijwillige zorg, máár wel stappenplan (art 2.2).

De Wzd kenmerkt zich namelijk door samen met cliënt en diens naasten te kijken naar de cliënt, en diens gedrag én professioneel en multidisciplinair te onderzoeken naar manieren om persoonsgerichte zorg te bieden. Én daarmee onvrijwillige zorg te voorkomen. Lukt dit niet én is er sprake van ernstig nadeel? Dan volg je, om onvrijwillige zorg te kunnen toepassen, het stappenplan. De inzet van onvrijwillige zorg en technologie vereist altijd een overweging per situatie of per cliënt.

Tips van organisaties

• ‘We zijn op zoek naar een manier waarop we kunnen uitleggen aan medewerkers, wanneer de Wzd wel of niet van toepassing is. De eerste gedachte is om hiervoor een instructiekaart te ontwikkelen, maar daarvoor blijkt de Wzd te complex. Het helpt om aan de hand van casuïstiek te bepalen of de wet wel of niet van toepassing is. Binnen de organisatie worden complexe vraagstukken ook besproken binnen een ethische commissie.’ - AxionContinu
• ‘Binnen onze organisatie is nog niet helder dat voor iedere cliënt (die een polsband draagt waardoor de deur dicht blijft) binnen de leefcirkel ook het stappenplan doorlopen moet worden. Wanneer een cliënt zich zou verzetten en bijvoorbeeld de polsband niet meer wil dragen, dan zou dat wel aanleiding geven om het stappenplan te doorlopen. Zo krijgen we gaandeweg vat op de betekenis van zorg en dwang in de praktijk’ - De Wever
• ‘Werken met zorgtechnologie vraagt om een deskundigheidsslag in alle opzichten: werken met de technologie zelf, de signalering, het aangaan van een moeilijk gesprek met elkaar en de familie. De afgelopen jaren is veel aandacht geweest voor dossiervoering en methodisch werken binnen onze organisatie en dat zien we als basis voor het leveren van kwaliteit van zorg en om goed te kunnen monitoren van wat gebeurt bij een cliënt.’ - Careyn

Met speciale dank aan de enthousiaste en verhelderende verhalen van collega’s in de zorg, werkzaam bij de volgende zorgaanbieders: AxionContinu, Careyn, De Wever, Het Laar, Kennemerhart, Silverein, Vitalis WoonZorg Groep en Zonnehuisgroep Amstelland.