Geen extra verpleeghuisplek maar langer thuis met technologie

Minister voor VWS Conny Helder sprak in een interview voor het programma Meldpunt van Omroep Max onlangs de verwachting uit er geen nieuwe verpleeghuisplekken bij komen, maar dat ouderen met dementie thuis blijven wonen met ondersteuning van thuis- en mantelzorg én technische innovaties. Hoe gaat dat in zijn werk?

• Bekijk het interview met minister Helder

Het is heel goed mogelijk om ouderen met gevorderde dementie langer zelfstandig te laten wonen door middel van digitale zorg. Met name voor alleenwonende mensen met gevorderde dementie die met een Volledig Pakket Thuis of Modulair Pakket Thuis met een indicatie voor de Wet langdurende zorg (Wlz) toch thuis of 'zoals thuis' blijven wonen. Hoe is dat mogelijk met behulp van digitale zorg?

Strategie Wlz-zorgkantoren en regeerakkoord Rutte IV

Wat de minister aangeeft komt overeen met gepubliceerde strategieën van de regionale Wlz-zorgkantoren en het regeerakkoord. Zorgkantoren willen meer bewegen richting passende zorg thuis en de uitbreiding van de 'echte' intramurale capaciteit beperken.

• ZN brengt plannen verpleegzorgopgave regionaal in kaart | Taskforce Wonen en Zorg

Welke digitale thuistechnologie is toepasbaar?

VWS vroeg Vilans te onderzoeken wat de meest relevante digitale thuiszorgtechnologieën zijn en de knelpunten voor opschaling en aanbevelingen hiervoor. 

Dit zijn de meest relevante digitale thuiszorgtechnologieën:

• Seniorentablet met beheer en bediening op afstand door de mantelzorg en met onder andere beeldbellen
• Digitale hulpmiddelen voor dagstructuur-ondersteuning in drie verschillende vormen: een scherm zonder beeldbellen, een seniorentablet met beeldbellen of een sociale robot
• Leefstijlmonitoring: een netwerk van sensoren in de woning met hierachter kunstmatige intelligente-software, die onder andere het leefpatroon van de persoon met dementie inleert. Het is alleen toepasbaar bij alleenwonenden.

Deze meest relevante digitale thuiszorgtechnologieën gaan over alle stadia van dementie. De uitspraken van de minister hebben echter betrekking op verpleeghuisplaatsen en daarmee op mensen met gevorderde dementie die langer thuis of 'zoals thuis' moeten blijven wonen. Voor de seniorentablet is inmiddels vastgesteld dat deze tot en met het middenstadium dementie kan worden toegepast. Of de seniorentablet ook in het gevorderde stadium toepasbaar is, is twijfelachtig. Dit wordt nog nader onderzocht. 

In het gevorderde stadium van dementie zijn dagstructuur-ondersteuning en leefstijlmonitoring de meest relevante digitale thuiszorgtechnologieën. 

Dagstructuur-ondersteuning

Van de drie verschillende vormen van dagstructuur-ondersteuning zijn het scherm zonder beeldbellen en een sociale robot hoogstwaarschijnlijk toepasbaar tijdens het gevorderde stadium. Een scherm zonder beeldbellen heeft meestal de vorm van een soort fotolijstje.

Leefstijlmonitoring

Met de thuiszorgtechnologie leefstijlmonitoring krijgen zorgmedewerkers en mantelzorgers inzicht in het leefpatroon van alleenwonende mensen met dementie.

Na het aanbrengen van de sensoren wordt een aantal weken het leefpatroon van de cliënt ingeleerd door een computerprogramma. Na deze inleerperiode kan het systeem aangeven of er sprake is van een opvallende afwijking in het dagelijks leefpatroon. 

De sensoren en de software zijn verbonden met een online dashboard waar de casemanager dementie bij kan. Mantelzorgers kunnen meekijken via een app.

De belangrijkste functie is vroege waarschuwing op mogelijke crisissituaties.

Ervaringen van zorgorganisaties

Een aantal thuiszorgorganisaties – ZZG Zorggroep, Zorgboog, Savant Zorg, Zorggroep Solis – zetten leefstijlmonitoring al specifiek in om bij mensen met dementie en een Wlz-indicatie voor opname een Volledig Pakket Thuis of Modulair Pakket Thuis (VPT/MPT) op verantwoorde wijze mogelijk te maken. Een indicatie voor intramurale opname wordt alleen afgegeven als 24-uurs toezicht noodzakelijk is geworden. Een VPT/MPT wordt door het zorgkantoor alleen toegestaan als het op verantwoorde wijze kan. Dit 24-uurs toezicht wordt vormgegeven door de inzet van leefstijlmonitoring, aangevuld met de optionele bewakingsfuncties van een dergelijk systeem. Dit zijn noodsituatiedetectie en dwaaldetectie (een melding van het verlaten van de woning). Dit laatste kan door de kunstmatige intelligente-software zonder een polsband te hoeven dragen en zonder dat bezoek of thuiszorg bij het verlaten van de woning een valse melding veroorzaakt.

Belangrijk verschil tussen dementiezorg intramuraal en voor thuiswonenden

De intramurale dementiezorg wordt gekenmerkt door het groepswonen. Cliënten wonen in een groep van 8 tot 12 cliënten. Zij brengen veel tijd door in de gemeenschappelijke woonkamer. Leefstijlmonitoring is in deze setting minder noodzakelijk omdat het zorgpersoneel de cliënten dagelijks ziet en kan volgen hoe het met ze gaat. 

Dit is anders als alleenwonende mensen met dementie thuis blijven wonen of 'zoals thuis' in een geclusterde woonvorm voor ouderen. In een geclusterde woonvorm verblijven ze veel langer in het eigen appartement, waardoor de langzame veranderingen tijdens het dementieproces minder tot niet te volgen zijn. Daarom is leefstijlmonitoring juist wél van belang voor geclusterde woonvormen.

Passieve leefstijlmonitoring

Veel intramurale zorgdomotica-systemen hebben geen leefstijlmonitoring, maar zoals gezegd is het niet per se noodzakelijk. Er zijn wel een paar systemen die beschikken over een eenvoudige vorm: passieve leefstijlmonitoring. Het systeem attendeert dan zelf niet op belangrijke afwijkingen in het dagelijks leefpatroon. Er zijn géén intramurale systemen die beschikken over het inleren van het dagelijks leefpatroon via geavanceerde kunstmatige intelligentie, waardoor actieve leefstijlmonitoring mogelijk wordt. Bij actieve monitoring attendeert het systeem zelf wel op belangrijke veranderingen in het dagelijks leefpatroon door middel van met kleurcodes (geel en rood) gemarkeerde notificaties. Deze actieve leefstijlmonitoring wordt intramuraal niet aangeboden om niet onnodig de kosten te verhogen.

Bij VPT/MPT is het wel noodzakelijk gebleken dat het systeem zelf actief attendeert op belangrijke veranderingen in het dagelijks leefpatroon. Dit kan alleen als de leefstijlmonitoring het normale dagelijks leefpatroon kan inleren. Hier is de geavanceerde, actief lerende kunstmatige intelligentie wél een must have. 

Het is daarom af te raden om intramurale zorgdomotica-systemen te plaatsen in geclusterde woonvormen voor ouderen. Het zou echt moeten gaan om de variant van actieve leefstijlmonitoring die voor de thuiszorg is ontwikkeld. Het gaat om scheiden van wonen en zorg. De toe te passen digitale zorg is dan expliciet thuiszorgtechnologie. 

Onderzoek tijdbesparende zorgtechnologieën in de ouderenzorg

In opdracht van het ministerie van VWS is vorig jaar door het onderzoeksbureau Significant en Vilans een onderzoek uitgevoerd naar tijdbesparende zorgtechnologieën in de ouderenzorg. Zowel dagstructuur-ondersteuning als leefstijlmonitoring zijn hierin met positieve resultaten opgenomen.

Conclusie

Het huidige beleid van het ministerie van VWS en de regionale zorgkantoren voorziet in geen of hooguit een beperkte uitbreiding van de verpleeghuiscapaciteit voor het groeiende aantal mensen met gevorderde dementie. Dit terwijl het aantal mensen met dementie groeit, waardoor er 25.000 extra plaatsen nodig zouden zijn. Mensen met gevorderde dementie met een Wlz-indicatie voor bijvoorbeeld VV-5 intensieve dementiezorg moeten indien mogelijk toch thuis of 'zoals thuis' in een geclusterde woonvorm voor ouderen zelfstandig blijven wonen. Hierbij wordt door de minister voor VWS verwezen naar onder andere technische innovaties.

De meest relevante digitale thuiszorgtechnologieën die dit kunnen ondersteunen zijn dagstructuur-ondersteuning via een apart scherm of sociale robot, mogelijk via een seniorentablet. Daarnaast is leefstijlmonitoring uitgebreid met de optionele bewakingsfuncties ook een optie. Deze laatste vorm is wel alleen toepasbaar bij alleenwonende mensen met dementie, maar het is dan wel voorwaardelijk om het Volledig Pakket Thuis of Modulair Pakket Thuis op verantwoorde wijze mogelijk te maken.

Meer lezen

• Toepassing dagstructuur ondersteuning via een scherm bij Zorggroep Tangenborgh: Luna helpt cliënten hun dagritme te behouden
• Toepassing leefstijlmonitoring bij ZZG Zorggroep regio Nijmegen: Bekijk de video over leefstijlmonitoring op YouTube
• Toepassing leefstijlmonitoring bij Zorggroep Solis: Sensara: preventief handelen bij afwijkingen op het normale leefpatroon