Hoe organiseer je netwerkzorg goed? ‘Kies bewust en evalueer regelmatig’

Het organiseren van goede zorg en ondersteuning, gebeurt steeds vaker met behulp van organisatienetwerken. Veel organisaties zijn daar al mee aan de slag, maar kampen, bewust of onbewust, met verwarring over de juiste schaal. Wat organiseer je bijvoorbeeld lokaal, regionaal en wat kan nationaal? We ontwikkelden daarvoor een video die helpt om bewuste keuzes te maken.

‘De video, die we getoetst hebben bij bestuurders van zorgorganisaties, is een hulpmiddel om te kijken naar de inrichting van netwerkzorg’, vertelt Vilans-adviseur Marloes Berkelaar. ‘Voor veel bestuurders is het nog vrij nieuw om gericht na te denken over de juiste schaal van zorg en ondersteuning. Als organisatie kan je daardoor tegen allerlei problemen aanlopen. Soms blijkt het voor de bestuurbaarheid bijvoorbeeld helemaal niet handig dat in een samenwerkingsverband van 15 organisaties alle organisaties een even grote stem in de besluitvorming hebben. Dat vraagt dan om het anders inrichten van zo’n netwerk.’ 

Schaarste in tijd en middelen 

‘Als organisatie is het belangrijk om na te denken hoe je met elkaar zorg en ondersteuning kunt organiseren en in welke vorm je dat inricht’, benadrukt Vilans-bestuurder Mirella Minkman en bijzonder hoogleraar innovatie van organisatie en governance van integrale zorg. ‘Het gaat daarbij in eerste instantie om nadenken over wat er nodig en beschikbaar is. Zeker nu we in een tijd van schaarste in middelen en menskracht leven. Netwerkzorg kan daar een uitkomst van zijn. Maar dan moet je er wel goed over nadenken. Het is niet automatisch de oplossing.’

Bestuurder: ‘Wij zijn te klein voor een eigen medische dienst. We hebben daarover afspraken gemaakt met een andere zorggroep. Het aantrekken van een specialist ouderengeneeskunde of praktijkbegeleider is moeilijk, maar dat lukt soms wel met 5 kleintjes bij elkaar.’

Integrale blik

Goede netwerkzorg vraagt om het maken van bewuste keuzes. Minkman: ‘Een burger heeft vaak heel diverse vragen. Het gaat lang niet altijd over zorg, ook niet als iemand bij de huisarts komt. Daarom is het goed om te blijven nadenken: Wat zijn vragen die om een antwoord vragen op maat en dus lokaal georganiseerd moeten worden? Wat komt vaker voor en vraagt om afstemming in de regio? Of om inzet van schaarse capaciteit op een andere manier? En wat moet bijvoorbeeld op landelijk niveau worden opgepakt?’

Netwerkzorg wordt alleen maar belangrijker

De rol van netwerkzorg zal in de toekomst alleen nog maar groter worden verwacht Minkman. ‘Wel is het helaas ook een beetje en modeterm. Het gaat gewoon om goede persoonsgerichte en integrale zorg die je op het juiste schaalniveau organiseert. En dat is niet altijd de regio. Maar meer synergie organiseren in regio’s is wel weer een goed plan. Dat zien we ook terug in het Integraal Zorgakkoord (IZA) wat momenteel onder handen is in afstemming met het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Het is vooral van belang dat je inrichting van het netwerk en de werkzame schaal steeds weer evalueert voor mogelijke bijsturing waarbij je naar netwerksynergie en uiteindelijk effectiviteit van je samenwerking streeft.’ 

Netwerkzorg wordt steeds complexer

Tegelijkertijd is netwerkzorg geen nieuw fenomeen. Minkman: ‘We zien dat veel netwerkzorg oorspronkelijk is ingericht aan de hand van ziektes en ziektebeelden van doelgroepen. Maar gaandeweg is netwerkzorg steeds complexer geworden. Als er bijvoorbeeld veel aanbieders ontstaan: Met wie ga je dan wel samenwerken en met wie niet? Daarnaast zien we dat de gebruikelijke manier waarop toezicht georganiseerd is niet meer bij de huidige ontwikkelingen past. Ik sprak onlangs nog een toezichthouder die vertelde dat 80 procent van de geleverde zorg in die organisatie werd geleverd in samenwerkingsverbanden en dat de toezichthouders daar onvoldoende zicht op hadden. Ze wisten niet goed wat daarmee te doen. Het vraagt om een andere governance.’

Samenwerking kan nooit doel op zich zijn

Naast een bewuste inrichting van het netwerk is regelmatig evalueren dus belangrijk. Minkman: ‘Dat vraagt om goede communicatie en goed weten wat je als netwerk wilt bereiken. De samenwerkingsrelatie kan nooit het doel op zich zijn. Toch zie je in de praktijk dat het voor organisaties soms lastig kan zijn om deelname zomaar te beëindigen. De video en de publicatie kunnen hierin dan ook handige hulpmiddelen zijn om het gesprek op een goede manier te voeren. Ga vooral niet door met iets dat te weinig waarde toevoegt.’ 

• Meer weten? Bekijk dan eens onze tool Werkt de inrichting van jouw zorgnetwerk nog.

De juiste balans 

Ook de juiste schaal is belangrijk. Een netwerk of samenwerkingsverband moet niet te groot en niet te klein zijn. Minkman: ‘Het gaat om een bandbreedte waarin je de opgave met elkaar nog redelijkerwijs kunt overzien, het kan aansturen en kan beïnvloeden. Als organisatie moet je daarin de goede balans vinden tussen efficiency en inclusiviteit. We zijn ons ervan bewust dat dit voor bestuurders behoorlijk veel vraagt. Een bestuurder moet immers de eigen organisatie laten draaien, moet nadenken over doorontwikkelen van die organisatie en ook nog eens de interactie op een goede manier met andere organisaties organiseren in het netwerk. Een driedubbele opgave.’

Bestuurder: ‘Hoe groter de schaal, hoe lastiger het wordt. Je grip vermindert. Wij aanbieders moeten een stukje autonomie weggeven – en dat heeft impact in je eigen organisatie.’

Dit hoef je niet alleen te doen 

Berkelaar: ‘Het is volkomen normaal dat je als organisatie niet overal even goed in kan zijn. We vinden het dan ook belangrijk om te benadrukken dat je het als organisatie en bestuurder niet alleen hoeft te doen. Ons advies is juist om de schaalvraagstukken en het vormgeven van netwerkzorg met andere organisaties te bespreken. Het risico is dat je anders als organisatie afhaakt, omdat je het niet kan overzien. Terwijl, niet meedoen aan een netwerk is ook een keuze. Tegelijkertijd kun je niet overal aan meedoen. Daarom zijn die bewuste keuzes en afwegingen zo belangrijk.’

Aandacht voor alle elementen

De video helpt ook bij inzicht in de verschillende invalshoeken waar goede netwerkzorg uit bestaat. Minkman: ‘Als je dat niet goed organiseert en een aantal elementen onvoldoende aandacht geeft, is het risico dat de effecten van netwerkzorg niet goed van de grond komen. Het gevolg kan zijn dat organisaties concluderen: “Dit werkt niet en dus stoppen we ermee.” Dat zou echt zonde zijn. We hebben netwerkzorg namelijk echt nodig om te kunnen anticiperen op alle uitdagingen van de toekomst. Maar dan wel een beetje doordacht en niet als een trend die iedereen volgt.’

Video ‘Kiezen voor de juiste schaal’ 

Je kunt vanuit verschillende invalshoeken kijken om te kiezen voor de passende schaal. Bijvoorbeeld door te kijken naar de vragen en behoeftes van de doelgroep, of te kijken naar welke kennis er nodig is om antwoorden te geven op de vragen die er zijn. Meer weten? Bekijk de video Kiezen voor de juiste schaal bij netwerkvraagstukken. Of bekijk onze publicatie De schaal van netwerkzorg.