‘Compassie is een belangrijk kompas’

Jolanda Buwalda nam in maart 2024 na acht jaar afscheid van de raad van toezicht van Vilans. Als voorzitter combineerde ze haar joie de vivre het liefst met warme zakelijkheid; nabijheid met gepaste distantie. Nu ze niet meer one of the guys is, blikt ze vóór alles lovend terug op haar tijd als toezichthouder en critical friend: ‘Vilans is aardig, waardig en vaardig.’

Buwalda, momenteel onder meer voorzitter van de raad van bestuur bij zorgorganisatie Omring, studeerde orthopedagogiek, Frans en bestuurskunde. Haar interesse in het gedrag van mensen, hun culturele achtergrond en de aanpak van maatschappelijke vraagstukken leidde tot ‘een leven lang leren’ en een ‘avontuurlijke’ carrière in het publieke domein.

Op jonge leeftijd wilde ze hoedenmaker worden, deels vanwege de talloze exotische hoofddeksels die ze vroeger van haar grootmoeder erfde. Het ambachtelijke beroep ging haar vooral om ‘iets tastbaars toevoegen’. Buwalda zag zichzelf ook wel architect worden: dingen maken die tot de verbeelding spreken, die mooi én functioneel zijn.

‘Nog steeds doe ik graag iets wat waardevol is. Ik wil van betekenis zijn in het leven, en het leven betekenis geven. Dat probeer ik niet alleen op het intermenselijk vlak te bewerkstelligen, maar evenzeer als het gaat om iets maken dat werkt, of iets waarmaken.

Wat ik doe moet daadwerkelijk iets opbrengen. Het moet concreet zijn, zoals een (kennis)product, of het resultaat van een project’ vertelt Buwalda.

Vilanshart

De zorgbestuurder lardeert haar zinnen dikwijls met zelfbedachte samenstellingen: van Zonnekoninggedrag, spaghetti-automatisering en innoflatie tot directeurengeluk, projectparadijs en doe-vermogen. ‘Als kind spaarde ik al bijzondere woordjes. Ik knipte opvallende vondsten uit en stopte ze in een doosje. Serendipiteit was eveneens zo’n toevallige ontdekking.’ (Het toevallig vinden van iets waar je niet naar op zoek bent, red.)

Zo zegt Buwalda dat ze een heus ‘Vilanshart’ heeft. ‘Het woord Vilans bestaat in feite niet. Ooit was er een Zweedse voetbalclub met de naam Vilans BoIF, maar nu vind je op internet vooral websites die gelinkt zijn aan Vilans.nl. Als het aan Buwalda ligt − en haar voorliefde voor de Franse taal − dan staat de eerste lettergreep Vi voor het la vie, het leven, vitaliteit of vitaal belang. De tweede lettergreep, lans, zou van lancer komen: iets lanceren, werpen en je ergens instorten. Vilans werpt discussies op en stort zich op nieuwe thema’s en onderzoeken. Lancer betekent verder: iets in beweging zetten of schieten.

Moed

‘Niet geschoten is altijd mis, en in Vilans-terminologie zou ik dus zeggen: niet springen is zeker mis. Om in het diepe te springen heb je ongetwijfeld moed nodig en ik vind Vilans enorm dapper’, benadrukt Buwalda. ‘Vanuit een soort overlevingsmodus heeft de organisatie een doorstart gemaakt. Ze zijn letterlijk het alignment van Positieve Gezondheid gaan toepassen, een aantrekkelijk mensbeeld met veel aandacht voor eigen regie en zingeving. Daarnaast gaan ze veelvuldig samenwerkingsverbanden aan met andere kennisorganisaties die buiten hun comfortzone liggen. Medewerkers kijken door het hele land in elke ‘keuken’ en telkens weer weten ze chocola te maken van wat ze aantreffen. Die kennis buigen ze vervolgens om in waardevolle, wetenschappelijke verantwoorde programma’s, producten en handreikingen. De organisatie vindt zichzelf keer op keer opnieuw uit. Dat vind ik waarachtig en krachtig, ook voor mezelf, als mens: jezelf ontwikkelen en bijspijkeren.’

Naast moed benoemt Buwalda zonder twijfelen nog een paar waarden die zij wezenlijk vindt, mede voor haar werk in de zorg: liefde, rechtvaardigheid en integriteit. Plus zakelijkheid. ‘Want wat je doet moet natuurlijk wel iets opleveren, wat je besluit moet tenslotte bestendig zijn. Excelleren en presteren liggen mij nauw aan het hart. Niets voor niets baseert Vilans beslissingen om de kwaliteit van de zorg te verbeteren op het Quadruple Aim Model; het verbeteren van de gezondheid van de algemene populatie, de cliëntbeleving, de doelmatigheid van tijd, middelen en energie, en het verbeteren van het welzijn van de medewerkers’, aldus Buwalda.

Vierslag

Als leitmotiv gebruikt Buwalda graag visie, passie, actie en impact. ‘Deze vierslag vormt al ruim dertig jaar mijn brandstof. De begrippen bieden mij houvast, niet alleen in moeilijke persoonlijke omstandigheden, maar ook als het gaat om mijn taken als bestuurder of toezichthouder. Die visie behelst veeleer het hebben van een bepaalde levenswijsheid, waarbij ik in een specifieke richting gestuurd word vanuit de waarden die ik heb.’

‘Wanneer je de authenticiteit van je eigen DNA kunt ‘plotten’ op een opdracht of opgave, dan weet je dat er passie ontstaat. Ik houd van uitvoeringsorganisaties, omdat ik daar de gedifferentieerde samenleving tegenkom. Ik wil graag het doe-vermogen van mensen vergroten door aan te sluiten bij organisaties die gedecideerd de handen uit de mouwen steken. Behalve de uiteindelijke impact is die actiebereidheid essentieel, juist waar het de gecombineerde inzet van je eigen doe- en denkvermogen betreft.’

Ombouweffect

Wat dit ‘doe- en denkvermogen’ van Buwalda betreft: ‘Iedereen heeft het tegenwoordig over transitiepijn. Dan denk ik ja, een transitie kan heel erg pijn doen. Een verandering kan schuren, maar dan verzin ik meteen een tegenhanger, namelijk het ombouweffect.’

‘Als je het als bestuurder over een andere boeg moet of wilt gooien − en je moet de organisatie anders richten en inrichten, andere zaken verrichten − dan weet je dat je risico's loopt. Zo kan het zijn dat je jezelf ‘kannibaliseert’ omdat je bijvoorbeeld een poli moet sluiten, iemand een klant overneemt of omdat de klant voor zichzelf gaat zorgen. Ben je dan verantwoordelijk voor vijfduizend mensen, dan wil je hun wel werkgarantie bieden. Je wilt in ieder geval dat de ombouw of verandering niet te snel gaat, of dat zorgprofessionals overbodig verklaard worden omdat bepaalde werkzaamheden niet meer noodzakelijk zijn. Je moet anticiperen op een transformatie door te zorgen dat de pijn die je hebt aanvaardbaar is, en dat je pleisters hebt. Je dient te zorgen voor voldoende tijd om die nieuwe werkelijkheid te kunnen doorgronden - zoals het kennisdomein van de digitalisering - en om iedereen met een nieuw takenpakket te trainen. Ombouwcomfort is dan het zorg dragen voor de groei van inzichten.’

Verbinding

Bij Vilans bespeurt Buwalda die inzichten bij de vleet. ‘De organisatie vertaalt voortdurend kennis uit onderzoek naar de praktijk en vanuit diezelfde praktijk verrijkt ze onderzoekers –die de impact van interventies meten – weer met nieuwe kennis die kan bijdragen aan wet- en regelgeving. Bij Vilans draait het om kennis intensiveren, delen, meten en dus vermenigvuldigen. Het gaat om ‘connected zijn’, verbinding op wat voor manier dan ook,
ten behoeve van een gemeenschap en vanuit democratische waarden. We willen toch in
een fijne, faire en inclusieve wereld leven? Compassie is hierbij een belangrijk kompas.’

Magneet

Vilans is volgens Buwalda een ‘voorbeeldorganisatie’, een ‘tent die zich duidelijk snel en professioneel ontwikkeld heeft’: van een gesubsidieerde organisatie naar een hybride bedrijf dat eigen maatschappelijke projecten acquireert en kennisintensieve ondersteuning biedt aan zorgprofessionals, bestuurders als maatschappelijk middenveld en de overheid als systeempartij. Buwalda: ‘Vilans is een magneet. Met twee bevlogen bestuurders en een leerstoel werken mensen er graag als adviseur, onderzoeker of kennisdrager. Veel mensen kenden Vilans tien jaar geleden vooral van de protocollen, maar tegenwoordig weet men dat Vilans met concrete trainingen en tools aan bewustwording werkt en kwaliteitskaders ontwikkelt. De reframe van langdurige zorg naar gezondheid en gezondheidszorg is een prachtige verbreding, net als het trackrecord op de implementatie van digitalisering waarbij de organisatie vertrok van digi doen en via digi worden onmiskenbaar naar digi zijn ging.’

Buitenboordmotor

‘Vilans heeft in de gehandicaptenzorg een slimme keuze gemaakt wat betreft het inspelen op die innovatiekant en het kwaliteitskompas. Zo kon de organisatie de buitenboordmotor van de gehandicaptenzorg worden. Met de krapte op de arbeidsmarkt, de dubbele vergrijzing en ontgroening, stelt de organisatie zich terecht de vraag of zorg misschien op andere manieren geleverd kan worden. Wat kunnen mensen nog zelf? Hoe kun je de beperkt beschikbare woningen geschikter maken? Welke zaken zijn misschien ten onrechte in het zorgdomein beland? Moet een transitie op wijkniveau aangepakt worden of juist eerder lokaal, regionaal of landelijk? Vilans denkt dan kritisch mee over de juiste schaal.’

Verstandig vindt de oud-toezichthouder evenzo ‘dat Vilans het accent onderkent van beweging, voeding en het hebben van een sociaal netwerk als dé drie zaken die cruciaal zijn voor kwaliteit van leven’. Buwalda: ‘Vilans is zélf inmiddels cruciaal. De organisatie is beslist een icoon geworden. Ze levert. Ze fungeert als een betrouwbare partner die verschillende doelgroepen aanspreekt terwijl ze niettemin steevast een bepaalde onafhankelijkheid behoudt. Dat is echt iets om trots op te zijn: Vilans is van niemand, maar voor iedereen!’