Handhygiëne als (kosten)effectieve manier van infectiepreventie
Handhygiëne moet een integraal deel worden van de zorg, vindt onderzoeker Gwen Teesing (gepromoveerd gezondheidswetenschapper en epidemioloog) van Kennemerhart en Rijnhoven. Met het project HANDSOME onderzocht zij samen met haar collega Hélène Voeten (GGD Rotterdam-Rijnmond) of ze de handhygiëne kunnen verbeteren met een interventie. ‘Handhygiëne is heel belangrijk voor infectiepreventie, maar in sommige verpleeghuizen zijn de randvoorwaarden voor een goede handhygiëne – de juiste materialen – helemaal niet op orde.’
‘Uit de literatuur wisten we dat handhygiëne in verpleeghuizen 6 tot 27 procent van de tijd op het juiste moment wordt gedaan’, legt Teesing uit. ‘Tegelijkertijd is bekend dat handhygiëne de meest (kosten)effectieve manier is om ervoor te zorgen dat ziektes zich niet verspreiden. Dat was voor ons een van de belangrijkste redenen om te kijken of we de handhygiëne in de Nederlandse verpleeghuizen konden verbeteren met een interventie.’
Kennis alleen is niet genoeg
Het onderzoek heeft ons geleerd dat handhygiëne regels ongeveer 12 procent van de tijd worden gevolgd. Zelfs na contact met lichaamsvocht (denk aan urine, bloed of snot), werden de regels maar 13-14 procent van de tijd gevolgd. Na de interventie werd de navolging van de regels verdriedubbeld. De interventie van HANDSOME bestaat uit verschillende elementen waaronder veranderingen in de organisatie, 3 lessen op locatie en een e-learning. ‘Alleen kennis over wanneer je je handen moet desinfecteren en wassen is niet genoeg. Het is nodig dat handhygiëne op verschillende manieren behandeld wordt. En je moet de boodschap steeds herhalen. Een manager moet ervoor zorgen dat het minstens jaarlijks aan bod komt, bijvoorbeeld tijdens een werkoverleg. Handhygiëne kan ook een terugkomende thema zijn bij nieuwsbrieven en door gebruik van posters.'
Voor het onderzoek hebben Teesing en Voeten de 5 momenten van handhygiëne van de WHO vertaald naar Kamer In, Kamer Uit, Voor Schoon, Na Vies. 'De momenten van de WHO roepen veel vragen op en zijn moeilijk te onthouden. Als ik zelf een groep vertel wat de 5 momenten zijn en ze 10 minuten later vraag om ze te herhalen, merk ik dat ze de momenten niet kunnen reproduceren. Onze manier: Kamer In, Kamer Uit, Voor Schoon, Na Vies is gemakkelijker te onthouden. Ze verbeelden de momenten ook veel beter. Dat zien we terug in onze resultaten.’
Handhygiënevriendelijke organisatie
Naast de lessen ligt de aandacht van de interventie sterk op veranderingen in de organisatie. Die zijn noodzakelijk om het geleerde in de praktijk te brengen. Tegelijkertijd merkt Teesing dat sommige verpleeghuizen de materialen voor handhygiëne helemaal niet op orde hebben, terwijl deze materialen juist de belangrijkste randvoorwaarde zijn voor goede handhygiëne.
De aanwezigheid van de juiste materialen is noodzakelijk, maar je moet er ook over nadenken of die materialen goed geplaatst zijn en of de medewerkers ze weten te gebruiken. Teesing: ‘Het ophangen van handalcohol is niet genoeg. Sterker nog: waar hangt het? Bij de plek waar zorg wordt verleend of moet je eerst een kast of deur openen? Is het voor medewerkers duidelijk hoe en wanneer ze het moeten gebruiken? Zorg dat iemand de verantwoordelijkheid neemt om deze zaken in kaart te brengen. En geef deze persoon ook het gezag om veranderingen uit te voeren.’
Goed geregeld in het weekend
Ook als handalcohol op de juiste plekken hangt, kan het nog misgaan, weet Teesing inmiddels. Zeker in de avonduren of in het weekend. ‘Veel verpleeghuizen hebben een extern schoonmaakbedrijf. Die zijn verantwoordelijk voor het bestellen en navullen van de handhygiënematerialen. Wanneer het externe schoonmaakbedrijf de schoonmaakmaterialen achter slot en grendel zet, of de medewerkers niet weten hoe ze de materialen zelf kunnen bijvullen, worden de schoonmaakmaterialen, waaronder zeep en handalcohol, niet bijgevuld op momenten dat er geen schoonmakers aanwezig zijn. Dat verhoogt het infectierisico weer.’
De aanwezigheid van handalcohol in de kamers van de bewoners is volgens Teesing overigens geen voorwaarde voor een goede handhygiëne. ‘Je kunt als organisatie kleine flesjes handalcohol aan de zorgmedewerkers verstrekken.’ Een laatste belangrijk punt is dat de organisatie duidelijk moet maken wat de gevolgen zijn als medewerkers de regels voor persoonlijke hygiëne niet volgen. ‘Deze gevolgen kunnen komen uit de algemene gedragscode van de organisatie.’
Is het allemaal zo slecht?
De ervaringen van Teesing zijn lang niet allemaal negatief. ‘Ik vind het geweldig om te zien met hoeveel liefde de bewoners worden verzorgd. Als je alleen de kranten leest, heb je geen idee hoe aandachtig, geduldig en gemotiveerd de zorgmedewerkers in de verpleeghuizen zijn. Het is geweldig hoe bijna iedereen openstaat voor handhygiëne en veranderingen. De zorgmedewerkers zijn ook heel open en eerlijk over de belemmeringen die ze tegenkomen.’
Teesing ziet binnen sommige verpleeghuizen al veel aandacht voor hygiënisch werken. Binnen deze huizen zijn de voorzieningen goed op orde en zijn de medewerkers gemotiveerd. ‘De leiding is duidelijk gecommitteerd en laat dit zien door zelf aanwezig te zijn bij scholingen en ervoor te zorgen dat ook alle medewerkers aanwezig zijn. Daar zie je ook dat de lijnen kort zijn tussen de kwaliteitsmedewerker, deskundige infectiepreventie en de verpleeghuizen zelf.’
Veranderen kan alleen met steun van bestuurder
Er is niet één magische oplossing waarmee je de algehele handhygiëne kunt verbeteren, denkt Gwen Teesing. ‘Het hele systeem moet aangepakt worden. Als de voorzieningen niet op orde zijn, kan handhygiëne niet uitgevoerd worden. Ik vermoed dat medewerkers de trainingen dan minder serieus nemen, want ze kunnen de regels toch niet uitvoeren. Het verhoogt ook de frustratie bij de medewerkers.’
‘Het hele systeem moet aangepakt worden. Als de voorzieningen niet op orde zijn, kan handhygiëne niet uitgevoerd worden.
Wat ze vaak hoort is dat medewerkers werkkleding willen. ‘Door dit aan te bieden, zorg je dat de zorgmedewerkers een plek hebben voor kleine flesjes handalcohol. Tegelijkertijd is er een grotere kans dat ze hun kleding op 60 graden wassen, zoals het staat in de persoonlijke hygiëne richtlijn. Daarnaast is het duidelijk voor de bewoners wie er werkt en wie op bezoek is.’
Teesing zou kwaliteitsmedewerkers aanraden om samen te werken met het bestuur. ‘Ik merk dat zij gedreven zijn en hele goede ideeën hebben, maar dat ze die niet altijd kunnen uitvoeren. Het bestuur wordt sinds kort door de Inspectie verantwoordelijk gehouden voor hygiënemaatregelen. Zij hebben er belang bij dat een kwaliteitsmedewerker haar of zijn werk fatsoenlijk kan uitvoeren.’
Het project HANDSOME, verbeteren van handhygiëne in verpleeghuizen wordt uitgevoerd door de GGD Rotterdam-Rijnmond in samenwerking met het Erasmus MC, afdeling maatschappelijke gezondheidszorg en wordt mogelijk gemaakt door ZonMw. Een deel van de tools van Teesing en Voeten zijn nu vrij beschikbaar. Kijk op Zorgvoorbeter.nl of Free-learning.nl.
Lees meer
- Bekijk ook Hygiëne en huiselijkheid in verpleeghuis gaan prima samen
- Lees de blog Regelmatig handen wassen kan levens redden
- Lees het artikel Nog veel winst te behalen bij terugdringen antibioticaresistentie
Deel deze pagina via:
