Inspectie nodigt zorgaanbieders uit: 'Er mag meer dan je denkt'

'Mag dit van jullie?' Dat is misschien wel een van de meest gestelde vragen aan de Inspectie voor Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ). Bij haar bezoek aan ouderen- en gehandicaptenorganisaties krijgt IGJ-inspecteur Marjolein Berkhof die vraag regelmatig: 'Ja, er mag vaak meer dan ze denken.' Ook als het gaat om de samenwerking met mantelzorgers, vrijwilligers en medewerkers zonder zorgdiploma. 

Toekomstbestendige zorg door anders organiseren

De inspectie heeft de taak om toezicht te houden op de kwaliteit, veiligheid en toegankelijkheid van de zorg. 'Als inspectie zijn wij net zo goed onderdeel van de grote verandering om de zorg houdbaar, betaalbaar en toekomstbestendig te maken. Daarom stimuleren we zorgaanbieders om de zorg anders te organiseren', vertelt specialistisch adviseur van de IGJ Mariëtte van der Lans tijdens de Vilans-bijeenkomst 'Eigenaarschap en bekwaamheid'.

Goede zorg bieden met minder mensen

De samenstelling van teams en het toezichthouden op bekwaamheid maakt veel los bij zorgprofessionals. Daarom loopt de zaal vol, wanneer de inspecteur en adviseur uitleg geven over de mogelijkheden: 'Van zorgorganisaties verwachten we dat ze vooruitkijken en zoeken naar innovatieve oplossingen om met minder mensen goede en veilige zorg te bieden. En dat ze doordacht en zorgvuldig experimenteren. Dat klinkt best spannend. Als inspectie hanteren we de regel: Pas toe of leg uit. Pas de richtlijnen toe of leg uit waarom je ervan afwijkt en hoe je de kwaliteit en veiligheid borgt.'

Bekwaam is inzetbaar

Welke regels zijn er voor bekwaamheid en het aantonen daarvan, wil de zaal weten. De inspectie ziet een verschuiving van 'bekwaam is bevoegd' naar 'bekwaam is inzetbaar'. Mariëtte van der Lans: 'In plaats van diploma’s komen bekwaamheden centraal te staan. Bij gediplomeerde zorgprofessionals zou de verantwoordelijkheid meer naar coördinatie en supervisie kunnen verschuiven. Want er zullen meer medewerkers zorghandelingen uitvoeren als ze aantoonbaar bekwaam zijn. Maar als gediplomeerde zorgverlener draag je daar als opdrachtgever wel de verantwoordelijkheid voor.'

Wanneer ben je aantoonbaar bekwaam?

Aantoonbaar bekwaam ben je als je:

• kan laten zien dat je kennis hebt over handeling, technieken, doel, anatomie, risico’s voor- en nazorg, en eventuele complicaties.
• vaardig bent in het uitvoeren.
• je bekwaam voelt.
• bekwaamheid is vastgelegd (bijvoorbeeld in skillspaspoort of Leermanagementsysteem).
• regelmatig (laat) toetsen of je kennis en vaardigheden nog actueel zijn.

Voorwaarden scheppen voor goede en veilige zorg

In het toezicht verwacht de inspectie van zorgaanbieders dat zij een goed beeld hebben van de bekwaamheid van hun zorgverleners. En dat zij voorwaarden scheppen om goede en veilige zorg te bieden. 'Dan kijken we bijvoorbeeld of de bezetting op de cliënten is afgestemd. Of dat er intercollegiale toetsing en regelmatig bij- en nascholing is. Maar ook of bevoegde zorgverleners zich voldoende ondersteund voelen om verantwoordelijkheid voor de zorg te dragen.'

Samenwerken met vrijwilligers en mantelzorgers

Het samenwerken met mantelzorgers en vrijwilligers komt ook aan bod, nu die meer zorgtaken oppakken. Ook daarin mag meer dan vaak gedacht. De inspectie brengt een casus mee van ouders die hun zoon in de instelling dagelijks insuline injecteren (dat mag, mits zij het kunnen en afspraken vastgelegd zijn). Maar ook een casus van een gepensioneerde, niet langer BIG-geregistreerde verpleegkundige die verzorgenden IG coacht en instrueert in voorbehouden handelingen (dat mag, als ze voldoet aan het profiel van praktijkopleider, er een achterwacht is en afspraken schriftelijk vastliggen). 

Een groot verschil tussen een mantelzorger en een vrijwilliger is de verantwoordelijkheid van de zorgaanbieder, benadrukt de inspecteur. 'Een mantelzorger is in principe verantwoordelijk voor het eigen handelen bij zijn naaste, zolang die de zorghandeling beheerst. Een vrijwilliger heeft een vrijwilligersovereenkomst en valt daarmee onder verantwoordelijkheid van de organisatie', legt ze uit. Een deelnemer vraagt: 'Maar wat als je die zorghandeling met de mantelzorger goed vastlegt en het gaat toch mis?' De IGJ-adviseur antwoordt: 'De zorgaanbieder is alleen aansprakelijk als er signalen waren dat het niet goed ging, maar hierop niet geacteerd is. Het is dus van belang actie te ondernemen als een zorgverlener bijvoorbeeld overbelasting bij de mantelzorger signaleert.' De inspecteur vult aan: 'Voor ons is het belangrijk dat je aantoont dat je van zo’n incident leert. Dus dat je als organisatie goed evalueert en eventueel bijstelt.'

Vragen over risico’s

In de praktijk ervaren zorgprofessionals dat taakdelegatie best een ingewikkeld proces is. Bijvoorbeeld in de planning en het voorkomen van risico’s: Hoe zorg je dat je zicht hebt op een evenwichtige samenstelling van het team, van dag tot dag? Dat is een hele klus! Een deelnemer oppert: 'Gebruik naamkaartjes met een kleur die voor een bepaalde bevoegdheid staat.' Zorgen zijn er ook over de zorgkwaliteit. 'Je kunt anders geschoolden dingen aanleren, maar de vraag is of ze zien, weten en zeggen wat ze bij hun gediplomeerde collega’s moeten melden', vertelt een deelnemer. 'Daarom moet je ook blijven monitoren en evalueren', reageert de IGJ-adviseur.

Positief antwoord als je zorgvuldig kijkt naar bekwaamheid

Op de website van de IGJ staan meer casussen om duidelijk te maken wat is toegestaan in de samenwerking. Aan het slot van de bijeenkomst heeft de inspecteur nog een bemoedigend woord voor zorgmedewerkers: 'Ook voor ons als inspecteurs is het wennen, omdat we zelf nog anders opgeleid zijn in het toezicht houden. Voel je vooral uitgenodigd om uitleg te geven over het aantonen van bekwaamheid. Als jullie er zorgvuldig naar hebben gekeken, kan je een positief antwoord van ons verwachten.'

Meer weten

Lees meer over de inzet van personeel op de site van de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd.