Kunst en cultuur in de ouderenzorg: 8 tips

Ook in de ouderenzorg zijn kunst en cultuur belangrijk. Maar hoe bed je ze in de activiteiten van een zorgorganisatie in? Wij spraken culturele aanjagers in ouderenzorgorganisaties om te kijken en te leren van hun ervaringen. Zij hebben acht tips: zes voor zorgorganisaties en twee voor subsidieverstrekkers en systeempartijen.

Zes tips voor zorgorganisaties

1. Sluit aan bij de interesses van ouderen

Bedenk wat voor ouderen historisch gezien interessant is. Zorgorganisatie Sevagram organiseert in Limburg voor bewoners een bezoek aan het Mijnmuseum. Wie niet mee kan, krijgt voorlichting van een museummedewerker in het verpleeghuis zelf. Het kan ook gaan om vaardigheden. De cultuuraanjagers van zorgorganisatie Vitalis merkten dat oudere vrouwen graag handwerken. Zij gaven een kunstzinnige twist aan deze hobby door samen fictieve dieren te maken.

De centrale cliëntenraad van Sevagram denkt mee over de behoeft aan kunstactiviteiten. Andere zorgorganisaties met kunstactiviteiten kijken per individu wat de wensen zijn. Zo heeft Liemerije een kunstcarrousel: ouderen kunnen met een soort strippenkaart vijf keer deelnemen aan een kunstzinnige workshop, zoals fotografie of ballet.

2. Werk samen met partners in de regio

De culturele aanjagers bouwden een rijk netwerk aan partners op. Zoals een tuincentrum, de bibliotheek, gemeenten en culturele en onderwijsinstellingen. Dit zorgt voor een mooie wisselwerking. 

Een gemeente benadert bijvoorbeeld een zorgorganisatie voor een project tegen eenzaamheid. Zorgorganisaties polsen andere organisaties voor kunst- en cultuurprojecten en zoeken naar win-winsituaties voor alle partijen. Bijvoorbeeld eigen ruimtes beschikbaar stellen voor activiteiten met wijkbewoners.

3. Neem kunst en cultuur op in organisatiebeleid en -visie

Als je kunst en cultuur opneemt in je organisatiebeleid en -visie zorgt dat voor een duidelijk mandaat en structurele ruimte voor kunstprojecten. Vitalis heeft het zelfs in de slogan verwerkt: de kunst van gelukkig ouder worden. Het Rosa Spier Huis werkte kunst uit in de strategie en het beleid. Deze zorgorganisatie stelde vanuit een structurele financiering onder meer een manager kunst & cultuur aan en realiseerde diverse vormen van kunstbeleving. Het Rosa Spier Huis is een woon-werk-zorggemeenschap voor kunstenaars en wetenschappers in Laren en hun missie is ‘Een leven lang kunst!’

4. Zoek ambassadeurs van kunst in de hele organisatie

Cultuuraanjagers merken dat collega’s zich blijven inzetten voor kunst en cultuur als ze hen weten te overtuigen van de waarde ervan. Ondanks arbeidstekorten en de werkdruk.

Zoek daarom ambassadeurs die draagvlak voor kunst creëren onder collega’s. Werk samen met verschillende professionals in de hele organisatie, van directeur tot vrijwilligerscoördinator en wijkverpleegkundige. Dat deed zorgorganisatie Cordaan ook. Door mensen zelf te laten ervaren wat een kunstinitiatief met je doet, maak je mensen enthousiast.

Een medewerker van Cordaan zegt hierover: ‘Kunst lijkt heel smal. Maar je ziet dat onze trajecten helemaal niet gaan over hoe mooi het schilderij is maar veel meer over zingeving, kennismaking en je verhouden tot elkaar. Het is veel meer ervaring of belevingsgericht, veel belangrijker dan het eindresultaat. Dus het is belangrijk om uit te leggen wat kunst kan betekenen.’

5. Maak de functie van kunstcoördinator zichtbaar

Geef kunstcoördinatoren een plek in de organisatie, maak er ruimte voor en ga kijken wat er kan ontstaan. Volgens Cordaan heb je iemand nodig die een spin in het web is, de kunstwereld snapt en de zorg in wil. Bij sommigeorganisaties is de functie onderdeel van het MT, waardoor zij voordelen en resultaten van kunstinitiatieven directer onder de aandacht van het management kunnen brengen.

6. Zie kunst als onderdeel van het primair proces

Trek kunst niet los van de zorg. Een kunstzinnige benadering die verbinding maakt, is ook in het primaire zorgproces heel waardevol. Verbind kunstinitiatieven met het primaire zorgproces, zodat zij geen losstaande en eenmalige projecten blijven.

‘Ik hoef geen noten te lezen, maar ik snap wel dat muziek aan tafel veel kan betekenen. Ik zou eigenlijk het liefste collega's in de zorg willen aanhaken en ervaringen willen uitwisselen en een collectief willen vormen. Hoe kunnen we elkaar versterken en de juiste dingen doen?’

Twee tips voor subsidieverstrekkers en systeempartijen

1. Durf duurzaam te investeren

Kunst- en cultuurprojecten worden vaak gesubsidieerd voor een tot vier jaar. Dat staat verduurzaming in de weg. Mooie kunstinitiatieven krijgen soms geen vervolg en opgebouwde relaties met externe partijen verwateren na de projectduur. Bied daarom structurele financiering voor projecten die zichzelf al bewezen hebben.

Enkele goede voorbeelden zijn:

• AxionContinu werkt al 17 jaar samen met de Utrechtse musea. Zij organiseren samen de Utrecht Museumdag waarop mensen die niet meer zelfstandig op pad kunnen, toch met naasten naar het museum kunnen gaan. Dit programma wordt gefinancierd vanuit de Van Baarn Stichting. 
• Lees meer over het participatiekoor Eigenwijs waarin mensen met dementie en een begeleider samen zingen en muziek maken. Dit participatiekoor in Utrecht en IJsselstein bestaat al 14 jaar en is daarmee het oudste van Nederland. De financiering komt deels uit het Lang Leve Kunst Fonds en het Richard Hoogland Fonds.
• De Trotse Kameraden is een theaterproject in Eindhoven voor mensen van 55 jaar en ouder. Het bestaat al 11 jaar in samenwerking met ParkTheater Eindhoven, CKE en Carte Blanche en wordt door het Lang Leve Kunst Fonds gefinancierd voor de wijk theaterprojecten.

Lees meer over de impact van kunstinitiatieven:

Takso: De meetbare uitkomsten van culturele activiteiten · Leerateliers Meemaakpodia

2. Vertrouw op het creatieve proces

Subsidieverstrekkers vragen in projectaanvragen vaak al ver uitgedachte en uitgewerkte plannen, maar het mooie van kunst kan juist het creatieve proces zijn van de kunstenaar met de deelnemers. Specifieke, meetbare informatie voor eindrapportages vergroot de administratiedruk bij de cultuuraanjagers. Hun verzoek: geef ons meer ruimte bij het aanvragen en verantwoorden. Draag uit dat niet alles van kunstinitiatieven onderbouwd en vastgelegd hoeft te worden.

Met dank aan alle cultuuraanjagers die aan deze inventarisatie hebben meegewerkt: AxionContinu, Cordaan, Liemerije, Park Zuiderhout, Pieter van Foreest, Rosa Spier Huis, Sevagram, Vitalis, Zorggroep Oude en Nieuwe Land, ZuidOostZorg.