Samen toekomst van zorg vormgeven: lessen uit vergrijzende samenleving Japan

Met meer dan 27% van de bevolking van 65 jaar en ouder, een percentage dat naar verwachting zal stijgen tot 40% in 2050, ondergaat Japan een van de snelste demografische verschuivingen ter wereld. Terwijl de bevolking krimpt en vergrijst, wordt het land gedwongen om zijn benadering van ouder worden, zorg en gemeenschap te heroverwegen. Ter vergelijking: momenteel is ongeveer 20% van de Nederlandse bevolking ouder dan 65, met prognoses die variëren tussen 21-28% tegen het midden van de eeuw.

Wat kunnen we leren van een samenleving die deze toekomst al beleeft?

Een Nederlandse delegatie reisde door Japan om dit te ontdekken, met bezoeken aan ziekenhuizen, gemeenschapscentra, verpleeghuizen en innovatieve zorginitiatieven in Tokyo, Karuizawa en Okinawa, een van de 'Blue Zones' ter wereld, waar mensen routinematig in goede gezondheid en geestelijke gesteldheid ouder dan 100 worden.

Actief ouder worden, dagelijkse vreugde

De reis begon met een bezoek aan Lake of Dreams, een gemeenschapscentrum in Tokio, ontworpen om ouderen met dementie fysiek, mentaal en sociaal betrokken te houden. Elke hoek van het gebouw bood kleine uitdagingen om beweging te stimuleren, met het motto: 'Use it or lose it'. Deelnemers konden zelfs beloningen verdienen voor het actief blijven, waardoor spel, waardigheid en motivatie in de dagelijkse zorg werden geïntegreerd.

Bekijk hier een korte sfeerimpressie van Lake of Dreams, gemaakt door Ruth Pel, werkzaam als onderzoeker bij Vilans en deelnemer van de studiereis. De introductie wordt verteld door Corine van Maar, organisator van de studiereis.

Eenvoudige levens, diepe betekenis

Op het eiland Okinawa, vaak aangeduid als het 'Land van de Onsterfelijken', onthulden gesprekken met oudere bewoners een bescheiden maar krachtige kijk op het leven. Gevraagd naar het geheim van gezond ouder worden, spraken ze over eenvoudig leven: genieten van goed eten, actief blijven en tevreden zijn met kleine dingen.

Deze dagelijkse ritmes vormen hun antwoord op ikigai, het Japanse begrip van doel. Ruth Pel: 'Terwijl westerse culturen dit misschien destilleren in diagrammen en modellen, wordt het hier eenvoudigweg geleefd.'

Een nieuwe visie op zorg

Op Okinawa bezocht het team een verpleeghuis waar de gemiddelde leeftijd van de bewoners 93 jaar is. In plaats van een plaats van achteruitgang, was het levendig en kleurrijk, gevuld met warmte, vriendelijkheid en vreugde. Het personeel richtte zich op het behouden van autonomie en zinvolle routines, wat aantoont dat zelfs op zeer hoge leeftijd het leven rijk kan zijn aan waardigheid en verbinding.

Bekijk hier een korte sfeerimpressie van het bezoek aan het verpleeghuis op Okinawa, met traditionele muziek van het eiland. Gemaakt door Ruth Pel.

In Karuizawa bezocht de groep Hotch no Lodge, een gezondheidscentrum gebouwd rond de principes van Positieve Gezondheid. Jeroen Schumacher: 'Door elementen van wijkverpleging en artistieke interventies te combineren, biedt het een serene, gemeenschapsgerichte benadering van zorg. Piano's geplaatst in het bos dienen als symbolen van hoe kunst en omgeving kunnen worden geïntegreerd in welzijnsstrategieën.'

In al deze plaatsen is ouder worden niet slechts een fase om te doorstaan, maar een levensfase om te verrijken. Het voorbeeld van Japan laat zien dat 'samen zorgen' meer betekent dan het leveren van diensten. Het betekent het vormgeven van omgevingen, routines en relaties die goed leven ondersteunen, tot het allerlaatste moment.

Gedeelde uitdagingen, gedeelde kansen

Ziekenhuisbezoeken benadrukten een opvallend contrast: hoewel Japanse instellingen vaak sterke formele hiërarchieën hebben, is er een sterke toewijding aan eenvoud en het versterken van patiënten. Ondanks systeemverschillen staan zowel Japan als Nederland voor vergelijkbare uitdagingen: stijgende zorgvraag, personeelstekorten en de noodzaak van duurzame modellen voor gezondheid en ouder worden.