Governance in de regio: ‘Kies vorm die bij samenwerking past’
Gepubliceerd op: 20-11-2025
Governance een woord dat vooral irritatie oproept? Niet als je governance ziet als de spelregels van samenwerking. Met governance regel je goed bestuur, ook in regionale samenwerkingsnetwerken. Vilans-onderzoeker Nick Zonneveld: ‘Wees je bewust wat voor soort samenwerkingsverband je bent en kies de governance die daarbij past.’ Die boodschap geeft de onderzoeker mee aan regionaal programmamanagers tijdens de RegioKracht-bijeenkomst onlangs in Utrecht.
Het woord ‘governance’ kan niet overal op enthousiasme rekenen, weet Nick. Terwijl het een cruciale factor in samenwerking is: ‘Als we van A naar B willen komen, moeten we er toch afspraken over maken. In de praktijk wordt veel beslist op een onderbuikgevoel en intuïtie. Maar voor effectieve samenwerking met meerdere organisaties, heb je afspraken nodig. Voor een optimaal resultaat heb je passende governance nodig.’
Maak eerst onderscheid in samenwerking
Om vorm te geven aan governance is het goed om je bewust te zijn dat niet alle samenwerkingen hetzelfde zijn. ‘Het valt mij op dat netwerken en samenwerkingsverbanden vaak op een hoop worden gegooid, terwijl je ze wel kunt onderscheiden’, vertelt Nick. ‘Er zijn verschillende type samenwerkingen, met verschillende doelen.’ Zo is het leernetwerk een veelvoorkomende vorm van netwerksamenwerking. ‘Deelnemen aan zo’n netwerk vraagt iets heel anders van organisaties dan wanneer je samen afspreekt om een ingewikkeld probleem als het toenemende personeelstekort aan te pakken. Samenwerken aan zo’n grote maatschappelijke uitdaging zien we in de regio wel in zwang raken.’
Nick wijst erop dat ook het aantal organisaties en de homogeniteit van het netwerk uitmaakt: ‘Vorm je een netwerk met vier vergelijkbare zorgorganisaties in de langdurige zorg? Of doe je dat met een grote groep organisaties uit verschillende sectoren, zoals de huisartsen- en ziekenhuiszorg, ggz, woningbouwvereniging en gemeente?’ In een homogene samenwerking draait het vooral om slimmer en doelmatiger organiseren. Bijvoorbeeld door de acute zorg, nachtzorg en een deel van de bedrijfsvoering efficiënter te doen. Netwerken die een ingewikkeld probleem willen aanpakken, hebben vaak een meer heterogene samenstelling nodig. ‘Dit zijn de netwerken waarin je iets kunt bereiken wat je niet alleen kunt. Zoals het tegengaan van gezondheidsverschillen, persoonsgerichte zorg organiseren bij dementie of het verminderen van eenzaamheid bij thuiswonende ouderen’, legt Nick uit.
Welke governance past bij jouw netwerk?
Weet je aan welk type netwerk je deelneemt, dan is de volgende stap om te kijken welke vorm van governance daarbij past. Governance kun je zien als de spelregels van de samenwerking binnen een netwerk. Nick: ‘Het zijn afspraken over de rollen, taken, het eigenaarschap, de besluitvormig, monitoring en zaken verantwoording.’ Aan de hand van drie archetypen van Provan en Kenis (2008) presenteert Nick de verschillende vormen van governance, met de nuance dat er in de praktijk ook tussenvormen voorkomen:
1. Zelfregulerend netwerk
Een zelfregulerend netwerk is de eenvoudigste vorm van governance. Hierin heeft geen enkele organisatie de leiding en is er geen administratieve entiteit. Nick: ‘Dit zijn bijvoorbeeld zorgnetwerken waarbij professionals in informele overleggen ervaringen en kennis delen. En gezamenlijke afspraken maken over verwijzing of over multidisciplinaire samenwerking in de wijk of in de eerstelijn.’
2. Leiderorganisatienetwerk
In dit type netwerk heeft één organisatie de leiding. Deelnemende organisaties werken samen aan een gemeenschappelijk doel. Een voorbeeld: acute zorgnetwerken waarin het ziekenhuis in de lead is.
3. Netwerk administratieve organisatie (NAO)
De netwerk administratieve organisatie (NAO) is een soort paraplu-organisatie. Dit type netwerk heeft een aparte entiteit om het netwerk te managen. Nick:’ Deze vorm zien we bijvoorbeeld terug binnen de jeugdzorg in de regio. Met een apart netwerkbureau dat niet zelf zorg levert, maar het netwerk coördineert.’
Voorbeelden van governance in de regio
Tijdens de bijeenkomst nemen twee regionaal programmaleiders de deelnemers mee in hun manier van samenwerken en governance:
Vereniging Gehandicaptenzorg Utrecht (VGU)
Auke Blom van de VGU laat zien dat goedlopende netwerken al heel lang kunnen bestaan. Ruim twintig jaar was de VGU vooral een leernetwerk. Maar sinds drie jaar werken de veertien grote en kleinere gehandicaptenzorgorganisaties intensiever samen. Met een duidelijke organisatiestructuur en zeven projecten voor toekomstbestendige gehandicaptenzorg. Sommige projecten richten zich op samen leren en kennis delen over bijvoorbeeld technologische innovatie. Andere projecten zijn minder vrijblijvend en vragen commitment, zoals het nieuwe dashboard complexe zorg. Dit dashboard biedt actuele informatie over vraag en aanbod op basis van uitgewerkte cliëntprofielen. Het dashboard geeft niet alleen inzicht in beschikbare plekken, maar ook belangrijke informatie om op te sturen en de complexe zorg verder te verbeteren. Met een samenwerkingsconvenant regelt de VGU de governance voor dit project.
Regiotafel VVT Rivierenland
Regionaal programmamanager Petra Huijzer vertelt dat Regiotafel VVT Rivierenland sinds november 2024 de governance heeft vastgelegd in een samenwerkingsovereenkomst. Deze pragmatische, bestuurlijke regiotafel van veertien organisaties heeft hun visie, missie en uitgangspunten op één A4 staan en komt elke maand bij elkaar. Alle bestuurders/regiodirecteuren zijn als ambassadeur evenredig verdeeld over vijf portefeuilles om onder andere uitvoering te geven aan het WOZO-programma. In een overzichtelijk Excelsheet neemt Petra haar bestuurders, projectleiders en VGZ Zorgkantoor mee in het complexe geheel van alle projecten, rollen en taken. Dat ziet er niet alleen goed uit op papier, maar werkt ook in de praktijk. Ook is deze VVT-tafel een netwerk binnen een netwerk: voor ‘het middenstip-overleg’ neemt Petra deel aan de bredere tafel Netwerk Rivierenland Zorg en Welzijn in de uitvoering van het Regioplan.
Herkenning
Aan het einde van de bijeenkomst vertellen programmamanagers dat ze in hun regio vooral de lossere samenwerkingsvormen tegenkomen, zoals het leernetwerk. Wat hen ook opvalt is dat de governance zich binnen de samenwerking fluïde ontwikkelt: ‘Bij sommige samenwerkingen is eerst één organisatie duidelijk in de lead en beweegt het netwerk vervolgens naar zelfregulering.’ Ook zien ze dat er vaak netwerken binnen netwerken zijn. En ze geven aan dat netwerken vaak een geschiedenis kennen: ‘Netwerken zijn niet altijd weloverwogen ontstaan. Door een zorgakkoord of een pandemie groeit het netwerk verder.’
Nick sluit af met een compliment: ‘Mooi hoe jullie als programmamanagers al zo dynamisch kijken naar de ontwikkelingen rondom netwerken en het regelen van governance.’
RegioKracht in de zorg
RegioKracht in de zorg van Vilans ondersteunt regionaal programmamanagers, bestuurders en zorginkopers in de langdurige zorg bij het ontwikkelen van een stevige en duurzame samenwerking in de regio. Vilans-adviseur Tanja van Dun: ‘Weet ons te vinden en stel je vragen aan ons loket via regiokracht@vilans.nl. Wanneer je wil reflecteren op je samenwerking in de regio, maak dan gebruik van onze tools, zoals onze NetwerkAnalyse, RegioSpiegel en ProjectenDashboard.’ Kijk voor meer informatie op de Vilans-pagina’s van RegioKracht en Samenwerken in de zorg.
Meer weten?
- Lees meer over organisatievormen en governance in het boek ‘Organisatienetwerken’ van Patrick Kenis & Bart Cambré (2019).
- Lees het interview met Vilans-bestuurder Mirella Minkman: Mensgerichte zorg vraagt om samenwerking die werkt.