Wat lokaal kan, kan ook regionaal: samenwerken met bewoners

Dat het wél kan, bewijzen de Noord Nederlandse Coöperatie van Zorgorganisaties (NNCZ) en de verenigde burgerinitiatieven van het Drents Collectief, met in het bijzonder de bewoners van Vledder, die in hun dorp een woonzorgcentrum realiseerden. Een verhaal over samen lokaal en samen regionaal.

Samen lokaal

Eerst over ‘samen lokaal’, over een burgerinitiatief dat leidde tot de bouw van een woonzorgcentrum. In 2011 begon Dorpsbelang Vledder met buurtgesprekken waaruit bleek dat dorpsgenoten in Vledder willen blijven wonen als ze ouder worden. ‘We hadden een gedeelde realiteit’, vertelt Cees Hesse, die als inwoner van meet af aan betrokken is bij Dorpsbelang Vledder. ‘Toen bleek dat het plan van een woningcoöperatie en zorgorganisatie voor een woonzorgcentrum niet doorging, zijn we zelf aan de slag gegaan. We hebben Stichting Onderdak Vledder opgericht en het initiatief genomen tot de bouw van De Borgstee, een woonzorgcentrum voor senioren met een mix van reguliere en zorgwoningen. Het centrum is voor een deel met particulier geld uit Vledder bekostigd. Wij hebben dit initiatief dan ook vormgegeven vanuit behoefte, niet vanuit een systeem. In 2021 is het centrum geopend en heeft het een belangrijke plek ingenomen in het dorp.’

Volledige gelijkwaardigheid

Toen de plannen voor De Borgstee ontstonden, zocht Onderdak Vledder contact met de Noord Nederlandse Coöperatie van Zorgorganisaties. ‘Cees vroeg of wij de zorgaanbieder wilden zijn in dit complex en de omgeving’, vertelt directeur-bestuurder Roeli Mossel. ‘Het is een intense samenwerking geworden. Ik vond en vind dat we moeten aansluiten bij wat het dorp zelf heeft opgezet. Dat vergt continu gesprek. Wat verandert er aan de kant van de gemeenschap, wat zien wij als professionals, en wat zien de bewoners? Het vraagt telkens om bijstelling vanuit volledige gelijkwaardigheid. Ik ben ervan overtuigd dat we op die manier samen betere zorg kunnen leveren. Dat betekent dat burgers op alle niveaus moeten kunnen meepraten. Daarom heeft NNCZ ook een coöperatiemodel, zodat bewoners ook zeggenschap hebben over het professionele deel.’

Samen regionaal

Daarmee komen we bij het deel ‘samen regionaal’. De samenwerking tussen de bewoners van Vledder en NNCZ past heel goed bij de Drentse transformatieplannen voor de zorg. Daarin wordt benadrukt dat het belangrijk is de samenredzaamheid in de samenleving te versterken om de zorg duurzaam en toekomstbestendig te maken. De plannen worden in sterke mate op regionaal niveau ontwikkeld. Zeggenschap van bewoners is daarbij niet vanzelfsprekend. Om die reden is in 2023 het Drents Collectief opgericht, een vereniging van negen burgerinitiatieven uit acht dorpen en één stadswijk. Cees Hesse is als voorzitter van Onderdak Vledder bij het collectief betrokken. ‘Het Drents Collectief is opgezet voor de uitwisseling van ervaringen en uit boosheid dat bewoners niet aan de regionale overlegtafels zaten’, vertelt hij. ‘Dat werd nog urgenter toen we merkten dat bij het maken van de Drentse Integrale Zorgakkoord (IZA)-plannen wél over, maar niet met burgerinitiatieven werd gesproken.’

De burgerinitiatieven reageerden als collectief op het IZA-rapport met een manifest. ‘Systeempartijen denken: de dorpen zijn te klein, we moeten het regionaal oppakken’, vervolgt Hesse. ‘Daarmee missen ze de bewoners in de kleine gemeenschappen, terwijl zij de basis vormen van passende zorg. De plannen weken af van wat wij als bewoners cruciaal vinden om te komen tot samenspraak, samenwerking en uitwerking van plannen. Het duurde lang voor wij als burgers konden aansluiten. Er was onder meer een toevallige ontmoeting voor nodig van Roelof Dilling van burgerinitiatief Grolloo Zorgt met commissaris van de Koning Jetta Kleinsma. Die ontmoeting leidde er uiteindelijk toe dat Grolloo Zorgt kon aansluiten bij de IZA-tafel om zijn verhaal te doen en tot vaste betrokkenheid van het Drents Collectief bij drie van de zes programmalijnen van Gezonde Marke. Dat is een netwerk dat in juli 2024 is opgericht om het Drentse IZA-plan samen uit te voeren.’

Cultuurverandering

Zo kwam de samenwerking tussen systeempartijen en bewoners in Drenthe zowel lokaal als regionaal tot stand. Dat vraagt wel om een cultuurverandering, vooral bij de systeempartijen. ‘De gesprekken die ik met Cees heb, zijn heel natuurlijk’, vertelt Mossel. ‘Maar zo natuurlijk gaat het niet bij alle medewerkers van NNCZ. Vanuit onze organisatie moeten wij erop sturen dat medewerkers voortdurend toetsen bij bewoners: wat kunnen en willen jullie zelf en wat voor vraag hebben jullie dan nog aan ons. De gemiddelde zorgprofessional heeft met goede bedoelingen een zorghouding van iets willen doen voor een ander. Samenwerking met bewoners vraagt van medewerkers dat ze een andere rol aannemen. Daarbij moeten we als zorgorganisatie luisteren naar wat de bewoner wil, maar ook naar wat de zorgprofessional drijft. Aan twee kanten hetzelfde doen: luisteren en op basis daarvan de juiste stappen zetten. Het is een gezamenlijk ontwikkelproces.’

Hoe kleiner, hoe meer verbinding

En wat kunnen andere burgerinitiatieven en zorgpartijen leren van de succesvolle samenwerking in Vledder? ‘Het begint met het gesprek, vandaaruit ontstaat het’, aldus Hesse. ‘Als je voortdurend in gesprek bent, ontwikkel je met elkaar collectief leiderschap. Dat betekent dat je in gezamenlijkheid weet waar je mee bezig bent. Vanuit onze gedeelde realiteit boden mensen aan om mee te denken en vandaaruit groeide de planvorming. We zijn klein begonnen, zo zijn we verder gegroeid.'

Verbinding zoeken op kleine schaal is ook wat Mossel aanraadt. ‘Daarbij moet je niet alleen denken in geografische gebieden zoals een wijk of dorp, want dan ga je er niet komen. Kijk naar waar mensen al met elkaar zijn verbonden: een kerk, energiecollectief of voetbalclub. Bij elke aanleiding dat mensen zich met elkaar verbonden voelen, kun je kijken of zij daar iets voor elkaar willen betekenen. Hoe kleiner je het maakt, hoe groter de onderlinge verbinding tussen mensen en hoe groter de bereidheid om fijn samen te leven en iets voor elkaar te doen.’

Positieve kant van welbevinden

Regionale en lokale samenwerking tussen bewoners en systeempartijen krijgt in Drenthe op die manier steeds meer vorm én resultaat. ‘Als je alleen naar de financiën kijkt – wat helaas velen nog doen – zien we dat het vermindering van zorgconsumptie oplevert’, aldus Mossel. ‘In de gemeente Hoogeveen, waar een zorgpartij en lokaal burgerinitiatief ook zijn gaan samenwerken, is dat in 2020 onderzocht. Ten opzichte van de peildatum in 2016 zorgde de samenwerking voor uitstel van Wlz-zorg van 2100 euro per bewoner per jaar.’

‘Dat is inderdaad alleen de financiële kant’, vult Hesse aan. ‘Maar vergis je niet in de positieve kant van welbevinden. De samenwerking in Vledder bestaat nu uit Dorpsbelang Vledder, Onderdak Vledder, NNCZ en Naobuur, de welzijnspartij. De jeugd is ook betrokken, via hun eigen vereniging. We kijken hoe we de activiteiten op elkaar kunnen afstemmen. De gemeenschap is zo veel sterker geworden. Mensen blijven met een geruster hart thuis wonen als ze ouder zijn.’