Advies aan politiek: laat zorgprofessional niet met lege handen staan
Gepubliceerd op: 10-11-2025
Het advies dat we als Vilans willen meegeven aan de formerende partijen? ‘Heb niet alleen oog voor voldoende zorgprofessionals, maar ook voor de benodigde zorgtransitie. Sluit aan bij veranderkracht van zorgprofessional en rust hen goed toe. Daarmee voorkom je dat de transitie blijft hangen in goede bedoelingen, papieren beloftes en akkoorden.’
Onlangs reageerden we als Vilans op de verkiezingsprogramma’s met de stelling ‘Meer handen alleen niet genoeg, zorg vraagt om anders handelen’. Nu we richting de formatiefase gaan, geven we een advies met meer inhoudelijke toelichting mee.
Het is nog even afwachten en spannend wie er precies gaan formeren. Maar we zien in de programma's van de partijen, die waarschijnlijk aan de slag gaan, vooral veel aandacht voor: meer mensen in dienst, meer salaris, minder werkdruk. Minder aandacht is er voor de zorgtransitie en wat dat van zorgprofessionals en de samenleving vraagt. Wel wordt er in 1 programma genoemd om te investeren in passende zorg en zorgzame buurten met buurtondersteuners om de druk bij mantelzorgers te verlichten.
Beweging nodig naar zorgzame samenleving
Als kennisorganisatie weten we dat ook met meer zorgprofessionals in dienst en zorgprofessionals die meer uren werken, het traditioneel organiseren van de professionele zorg onhoudbaar wordt. Het is belangrijk dat zorgprofessionals ook het goede kunnen blijven doen en dat vraagt ook om zaken anders te gaan doen in de zorg. Er is een zorgtransitie nodig naar een zorgzame maatschappij.
Veel veranderopgaven
Welke veranderopgaven zien we?
We weten dat ouderen langer zelfstandig thuis willen en kunnen blijven wonen. Met passende zorg en ondersteuning. Dit vraagt om een omslag: van zorg met wonen, naar wonen en leven met zorg, waarbij de kwaliteit van leven het uitgangspunt is. Voor mensen met zwaardere lichamelijke of cognitieve beperkingen, zoals een ernstige vorm van dementie, blijft er ook verpleeghuiszorg nodig.
Familieleden, vrijwilligers en naasten gaan actiever bijdragen aan zorg voor ouderen. Dit vraagt om een intensievere samenwerking tussen professionals, vrijwilligers en naasten en om andere verhoudingen dan zorgprofessionals lange tijd gewend zijn.
We zien in de samenleving zorgzame gemeenschappen ontstaan vanuit de behoefte van samen zorgen en leven, zie: Samenwerken met zorgzame gemeenschappen: 8 inzichten en 5 bouwstenen. En we zien dat er bruggenbouwers nodig zijn om zorgprofessionals en zorgzame gemeenschappen met elkaar te verbinden.
Het is nodig dat er domeinoverstijgend wordt samengewerkt. Onder het motto van 'een onsje welzijn, scheelt een kilo aan zorg.' Achter veel zorgvragen zitten ook andere behoeftes. Bijvoorbeeld de behoefte aan meer sociaal contact. Dit vraagt om samen optrekken met andere disciplines en de gemeenschap.
Nieuwe manier van kijken nodig
Bij die beweging naar een zorgzame samenleving, is het nodig om het leven en niet de zorgvraag centraal te stellen. In de afbeelding ’Het leven centraal’ hebben we de benodigde transitie voor de ouderenzorg vertaald. Allereerst is het nodig dat mensen in staat worden gesteld om voor zichzelf te zorgen en het leven te leiden dat ze willen door goed aan te sluiten bij hun behoeftes. Wie minder goed voor zichzelf kan zorgen, kan hulp inschakelen van naasten of het sociale netwerk en de buurt, en/of gebruik maken van digitale zorg en hulpmiddelen. Als dit niet mogelijk of onvoldoende is, wordt er, al dan niet aanvullend, professionele zorg geleverd.
Het leven centraal
Klik op de afbeelding voor een volledige weergave
Infographic met de titel 'Het leven centraal – Langer thuis in een zorgzame maatschappij'. Bovenaan staan twee pijlen: links 'Maatschappij gaat zorgen' en rechts 'Zorg gaat vermaatschappelijken', die beide wijzen naar de kern: 'Zorg voor jezelf en de ander' en 'Samenwerken in netwerken'. Onder deze kern staan pictogrammen van mensen die verbonden zijn met stippellijnen naar een schema. Dit schema toont een reeks cirkels met de woorden:
Zorgvraag
Behoefte
Zelf
Leren het zelf te doen
Familie en naasten
Digitale zorg en hulpmiddelen
Sociale omgeving en buurt
Zorg
Onderaan staat een balk met 'Het leven centraal'. Rechts in een paars vak staan drie opsommingstekens:
Effectiviteit van netwerken
(Door)ontwikkeling en continuïteit van netwerken
Kennisontwikkeling- en benutting rond samenwerken in de zorgzame maatschappij
Denken in kansen en mogelijkheden
Deze manier van kijken zorgt voor het benodigde handelingsperspectief in de sector. Of met de woorden van een leidinggevende uit de ouderenzorg te spreken: ‘De transitie en de problemen die op ons afkomen zijn zware onderwerpen. Deze visie helpt om niet te denken in het oplossen van problemen, maar in het creëren van nieuwe kansen.’
Gehandicaptenzorg
In de gehandicaptenzorg zien we accentverschillen. Daar zorgen ouders, broers en zussen vaak al vanaf de geboorte voor iemand met een beperking. Maar ook daar is de beweging naar een zorgzame samenleving nodig. Met oog voor eigen regie, ondersteuning door technologie, meer samenwerken met familieleden en buren en mee kunnen doen in de samenleving. Investeren in kwaliteit van de gehandicaptenzorg is belangrijk voor werkplezier.
Ook is er ruimte nodig om te kunnen ontwikkelen. Multidisciplinaire samenwerking is essentieel om samen antwoorden te vinden op taaie vraagstukken. Bijvoorbeeld om uit de machteloosheid te breken waarom een bewoner toch ‘s avonds weer met zijn hoofd tegen die muur bonkt. Voor complexe problematiek blijft de realiteit wel dat mensen soms levenslang afhankelijk zijn van intensieve zorg.
Veranderkracht aanwezig in zorg en samenleving
Juist ook door alle uitdagingen, merken we veel gedeelde urgentie en veranderkracht in de zorg. We zien creatieve oplossingen als Tiny Houses waardoor jongeren met een beperking ook zelfstandiger kunnen wonen. Zorgorganisaties slagen er steeds beter in verpleeghuiszorg aan huis te leveren en vernieuwen zichzelf. Met ook meer aandacht voor welzijn, met andere typen medewerkers, samenwerking met naasten en door hulpmiddelen en zorgtechnologie. En er zijn mooie initiatieven voor regionale afstemming van de zorg tussen huisartsen, specialisten ouderenzorg, artsen verstandelijk gehandicapten en aanverwante beroepen voor kwetsbare mensen, waardoor schaarse capaciteit beter wordt ingezet.
Aandacht voor transitie blijft nodig
Maar er zijn ook regio’s en organisaties die nog stappen willen en moeten maken. De transitie is niet ‘1 ding’ en heeft blijvende aandacht nodig. Zorgprofessionals zijn vaak nog opgeleid en gewend om ‘te zorgen voor’ in plaats van ‘zorgen met’. En financiering en wetgeving zijn nog niet volgend aan de benodigde ontwikkelingen. Dit zien we bijvoorbeeld bij vragen en dilemma's die binnenkomen bij het loket voor zorgzame buurten.
Verandervragen
In de praktijk merken we dat kennis- en verandervragen blijven komen. Bijvoorbeeld: hoe maak je de cultuuromslag om mensen te ondersteunen in hun zelfredzaamheid, in plaats van in de zorgreflex te schieten? En: welke zorghandelingen mogen mantelzorgers wel of niet doen en wat zijn de gevolgen qua aansprakelijkheid? Of voor bestuurders: wat betekent de transitie van langer thuis wonen van ouderen voor de bedrijfsvoering van je organisatie? Het gaat niet alleen om wat te doen, maar ook om hoe.
Houd innovatiewiel draaiende
Ons advies aan de politiek? Houd het innovatiewiel draaiende om antwoorden te blijven vinden op ontwikkelingen die steeds sneller gaan. Draag zo bij aan vakmanschapstrots en een positief imago van de sector. Maak samen leren mogelijk. Met continue uitwisseling tussen praktijk, onderzoek en beleid. Bedenk het niet voor de zorg, maar sluit bij initiatieven aan en breng goede voorbeelden verder. Kortom: faciliteer de zorg goed in alle veranderopgaven. Zo kunnen we de beweging naar een zorgzame samenleving beter mogelijk maken en versnellen. Meer handen voor de zorg klinkt goed, maar laat het vooral geen lege handen zijn.
