Samenwerken met zorgzame gemeenschappen: 'Omarm het gedoe'
Gepubliceerd op: 03-12-2025
‘Een zorgzame gemeenschap is geen afgebakend iets. Het is een organisatiereflex om een vinkje te zetten bij zorgzame gemeenschappen, maar zo werkt het niet.’ Die waarschuwing doet Vilans-onderzoeker Lian Stouthard. Zij verdiepte zich in de ‘hype’ van zorgzame gemeenschappen.
Het kenmerk van een zorgzame gemeenschap volgens haar? ‘Het gaat erom elkaar te vertrouwen en om hulp te durven vragen. Vraag aan mensen in de straat of ze anderen willen helpen, en de meesten zeggen wel ja. Het is een kenmerk van zorgzame gemeenschappen dat mensen elkaar ontmoeten en hulp weten en durven te vragen.’
Hoe graag had zij, net als enkele van haar collega’s, mee willen lopen met een zorgzame gemeenschap. Die onderdompeling ging niet door. Het initiatief bevond zich nog in de opstartfase en kon daar geen pottenkijkers bij gebruiken. ‘Een goede les voor onszelf’, vertelt Lian. ‘We zeggen dat je aan moet sluiten bij de gemeenschapslogica. Ze waren daar net begonnen met bewoners te betrekken. Als je dan een extra iemand mee laat lopen, worden plannen meteen projecten. Je trekt zo’n gemeenschap dan het systeem in en dat willen we juist niet.’
Haarvaten
Bovendien: als onderzoeker hoefde zij zich ook niet te vervelen. Ze keek mee met verschillende initiatieven. En hield met een collega een webinar over hoe welzijns- en zorgorganisaties kunnen samenwerken met zorgzame gemeenschappen. ‘Wij verbaasden ons over de heel basale vragen die aan ons werden gesteld’, blikt zij daarop terug. ‘Organisaties zijn bekend met het begrip zorgzame gemeenschappen. Ze beseffen dat ze de samenwerking kunnen en moeten opzoeken. Maar de vraag waar je "de zorgzame gemeenschap" kunt vinden, is eigenlijk niet te beantwoorden. De besturen zijn meestal wel zichtbare aanspreekpunten, maar je weet niet wat daarachter zit. Terwijl de kracht echt in de haarvaten van de gemeenschap zit.’
De vraag waar je 'de zorgzame gemeenschap' kunt vinden, is eigenlijk niet te beantwoorden.
Omzien naar elkaar
Lian Stouthard keek mee met een gespikkeld-wonencomplex in Oudewater, de thuishuizen in Woerden (een soort studentenhuizen voor ouderen) en de thuisplusflats van Laurens in Rotterdam. ‘Mooie voorbeelden van hoe ouderen zelfstandig in een zorgzame gemeenschap kunnen samenleven’, vindt zij. ‘Daardoor doen zij minder een beroep op professionele zorg en welzijn. Mensen zien echt naar elkaar om.’
Thuis en gastvrij
Welke adviezen heeft zij voor zorgorganisaties? ‘Ten eerste: maak de huiskamer gezellig. Het blijkt moeilijk om buiten naar binnen te halen. Doordat veel huiskamers ondanks alle goede bedoelingen nog zorg uitstralen, vinden veel buurtbewoners het lastig om naar binnen te wandelen. De huiskamer heeft veel verschillende functies, daar moeten zorgorganisaties een balans in zien te vinden: een thuis voor de bewoners, maar ook gastvrij zijn en toegankelijk voor buurtbewoners.’
Gevoel van gelijkwaardigheid
Wat kan helpen, is het organiseren van activiteiten voor buurtbewoners, daar blijkt in het algemeen wel belangstelling voor. En behandel bewoners hetzelfde als de gasten van buiten. Lian: ‘Laat bewoners hun eigen ding doen in de huiskamer. Doe als welzijns- of zorgprofessional een stapje terug. Laat ze bijvoorbeeld zelf koffie inschenken als mensen uit de buurt dat ook moeten doen. Wie weet, helpen ze elkaar wel. Dat zorgt voor een gevoel van gelijkwaardigheid.’
Lelijk schilderij
Ook op het gebied van inrichting is er een wereld te winnen. ‘Bij de thuishuizen in Woerden keek een binnenhuisarchitect mee. Daar maken ze bijvoorbeeld gebruik van ovalen tafels, zodat iedereen eenzelfde plek aan tafel heeft. Je kunt aanpassingen in fysieke ruimten doen om zorgzame gemeenschappen aan te moedigen. Je kunt ruimtes nog wel uitdagender en gelijkwaardiger maken. Geef bewoners ook de kans om er iets van te vinden. Als zij een voor jou nog zo lelijk schilderij aan de muur willen hangen, doe dat dan. Zij bepalen namelijk hoe hun omgeving eruit moet zien.’
Tot slot: wees niet bang voor conflicten. ‘Die zijn onvermijdelijk’, stelt Lian. ‘Omarm het gedoe dat je krijgt als je veel verschillende typen mensen bij elkaar zet, met verschillende interesses en ideeën. Ook in sportverenigingen heb je gedoe met vrijwilligers. Bij samenwerken hoort gedoe, wrijving en conflicten. Probeer dat niet aan de voorkant te voorkomen. Dat is de mens eigen.’
Handreiking 'In het hart van de gemeenschap'
Bewonersinitiatieven, met als uitgangspunten nabijheid, veerkracht en solidariteit, tonen aan dat zorg anders te organiseren is. Vilans maakte een handreiking hoe professionals of organisaties goed kunnen aansluiten bij bewonersinitiatieven in de wijk. Daarvoor liep een aantal Vilans-medewerkers een jaar lang mee met initiatieven in hun eigen woonomgeving.